2 - 1 voor veranderbaarheid?

Van Unitmanagement naar multidimensionale organisaties
J. Strikwerda, Van Gorcum, Assen, 2008, 252 blz. ISBN 9789023243526

Dit boek is het resultaat van onderzoek in opdracht van de Stichting Management Studies en is begeleid door een breed gezelschap praktijkdeskundigen. Dat maakt dat analyse en conclusies op onderzoeksmateriaal gebaseerd zijn en, zoals verwacht mag worden van deze auteur, zeker wetenschappelijk verantwoord is. Een tijd lang hebben we heilig kunnen geloven in de voordelen van unitmanagement. Problemen tussen de units kunnen echter zo langzamerhand niet meer opgelost worden met accountmanagement binnen de gangbare organisatievormen. Er is voor bestuurders die in willen spelen op de multidimensionale realiteit de nadrukkelijke behoefte synergie te organiseren vanuit meerdere invalshoeken. Unitmanagement faalt dan.
Het boek kent een zevental hoofdstukken, een epiloog, een Engelse samenvatting, een mooie literatuurlijst en een handig register. Het is heel goed leesbaar. Gestart wordt met het succes van unitmanagement (1). Daarna volgen de casebeschrijvingen (2) de redenen voor een definitie van multidimensionale organisaties (3).
De cases zijn vooral uit de profitsector. Niettemin komt de non-profitsector ook aan de beurt middels twee zorginstellingen. Organisaties die duidelijk vele doelen moeten dienen en waar de ervaringen met unitmanagement laten zien dat het fors uit de hand kan lopen en de zorgbehoevende in de kou staat, omdat tegelijkertijd de besturing van de totale organisatie zeer te wensen overlaat. Van een multidimensionale organisatie is sprake als het integrale resultaat van de organisatie over tenminste twee dimensies wordt gerapporteerd op verschillende niveaus van de organisatie en er idem over die organisaties integrale winst- en verliesresultaat is toegekend met corresponderende beslisrechten aan verschillende personen welke met de frequentie van de managementcontrolcyclus worden beoordeeld. Ingegaan wordt op het bestuur(4) en de mens in de multidimensionale organisatie (5). Vervolgens wordt ingegaan op de nieuwe dimensies van verandermanagement (6) en de corporate governance (7).
De auteur maakt duidelijk dat de ontwikkeling van een unitorganisatie naar een multidimensionale organisatie niet organisch plaats kan vinden. Het stelt andere eisen aan mensen, die daarop voorbereid moeten worden. Belangrijk risico is verder dat de ICT-architectuur te veel door ICT-functies wordt gedomineerd.
Eerst moeten de strategie en het daarin geformuleerde economisch model van de onderneming geformuleerd worden om vervolgens te werken aan de informatiearchitectuur. Die moet fundamenteel anders georganiseerd worden, neutraal ten opzichte van de units en corporateeigendom te zijn. Het boek is mede zo goed omdat het laat zien dat multidimensionaal organiseren iets anders is dan matrixorganisaties. Wie echter denkt na het lezen van het boek eenvoudig te kunnen afleiden hoe die architectuur er voor zijn organisatie uitziet, komt bedrogen uit. De laatste drie hoofdstukken hebben daarvoor een te grote mate van oppervlakkigheid. Niettemin vormt het boek een aanrader voor controllers en managers die zien dat zij een te breed spectrum aan doelen te dienen hebben om nog uit te komen met traditionele besturings- en organisatiemodellen.

Onveranderbaarheid van organisaties
L. van Oss en J. van ’t Hek, Mediawerf Uitgevers, Amsterdam, 2008, 176 blz. ISBN9789075458473

Het boek kent drie delen, over robuustheid, taaiheid en perspectief. In ‘Ten slotte’ eindigt het boek met de verzuchting dat onveranderbaarheid de kracht van een organisatie is. Het boek kent elf hoofdstukken, waarvan er acht beginnen met een essay van vooraanstaande wetenschappers uit evenzo vele wetenschapsgebieden. Robuustheid is het vermogen van organisaties om zichzelf te vormen en in stand te houden. Taaiheid is onveranderbaarheid die ontstaat in reactie op een veranderaanpak. In het derde deel, perspectief, wordt verkend wat de kennis van onveranderbaarheid betekent voor verandering. In het boek kiezen de auteurs voor een sociaal constructivistische benadering die overigens in een aparte bijlage uiteen wordt gezet. Het boek is in die zin zeer verantwoord, maar het is geen boek dat een verbinding maakt met empirisch materiaal. Het sociale, cognitieve en politieke aspect van processen in organisaties en daarmee interactie, leren en het machtspel komen uitgebreid aan de orde. Robuustheid kan uit balans raken en pathologisch worden.
Daarmee ontstaat een situatie waarin betekenisgevingprocessen in inertie en koersloos bewegen eindigen, waarin geen werkbare constructen worden gebouwd om invloeden van buiten te hanteren. In de hoofdstukken van deel twee over taaiheid gaat het over terugveren, smoren en calculeren, allemaal vormen waar veranderaars moeite mee hebben. In deel drie gaat het over het geloof in verandering, de flexibiliteit van robuustheid en de functionaliteit van taaiheid, samengebracht in een interventieraam.
Al met al is het een bijzonder prettig leesbaar boek waar de bijdragen van anderen nu eens niet tot onsamenhangendheid leidt. Tegelijkertijd is het geen boek dat een handboek vormt voor een veranderplan. Het biedt zicht op de weerbarstigheid van veranderopgaven en in die zin is het belangrijk dat het boek er is om managers en controllers te leren dat veranderen weliswaar dagelijkse kost is, maar geen sinecure.

Heeft iemand de overhead gezien?
M. Huijben en A. Geurtsen, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2008, 134 blz. ISBN 9789052616254

Het boek biedt een beproefde methode om de overhead te managen. In een proloog en vijf hoofdstukken wordt veel praktijkervaring bij elkaar gebracht. In het eerste hoofdstuk wordt de ongrijpbaarheid van de overheid en het waarom van het boek uit de doeken gedaan.
In hoofdstuk twee wordt een definitie van overhead gegeven en toegelicht waartoe deze dient. Daarna volgen een toelichting op het gebrek aan ratio bij overheadbeslissingen (3) en een benchmark voor de overhead (4). In het laatste en vijfde hoofdstuk wordt een norm voor de overhead geformuleerd. Het boek baseert zich op empirisch materiaal hoewel de aanpak verder niet echt controleerbaar is in het boek. Het boek is vooral een praktijkboek dat door controllers en managers goed gebruikt kan worden om de eigen praktijk te toetsen. Overhead wordt gedefinieerd als het geheel van functies gericht op de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. Tot de overhead behoren die functies die dit doel dienen. De overheadfuncties staan dus niet rechtstreeks ten dienste van de klant. Zeven factoren die de overhead verklaren worden uit de doeken gedaan.
Op sommige hebben we echt invloed. De hardnekkige schijnargumenten die steevast een rol spelen in discussies over de overhead worden besproken. Rijke, arme en (in)efficiënte organisaties passeren de revue. De geformuleerde normen voor de diverse sectoren geven richting. Een verdiepend onderzoek naar de mogelijkheden de eigen overhead te verlagen wordt uitgewerkt in het laatste hoofdstuk. Al met al een boek dat je gelezen moet hebben als je zorgen hebt over de overhead in je organisatie.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent strategie en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.