Adviseren kan op vele manieren

Denkadviseren – over de relaties tussen de taal, het denken en de problemen van werkende mensen in organisaties
Edu Feltmann, Barbara Lubbers, Makkie Metsemakers, Ger Dijkgraaf, Mediawerf Uitgevers, 2010, Amsterdam, 220 blz. ISBN 9789490463106

Feiten maken niet ongelukkig of ongelukkig. Het zijn de interpretaties. Daarmee is de kern van het boek Denkadviseren geschetst. Feldmann heeft in Nederland naam gemaakt mijn zijn visie op de rol van de adviseur. In dit boek wordt die kunst uit de doeken gedaan, in vier delen, vijfentwintig hoofdstukken, een dankwoord, een auteursomschrijving, een literatuurlijst en een register.
Eigenlijk is het woord ‘denkadviseren’ niet het goede woord. Het wordt niettemin in het eerste deel uiteengezet. Misschien is het toch het goede woord, maar waar gaat het dan over. Taal is niet waardevrij. Overtuigingen en premissen, maar ook de houding van de adviseur, hebben invloed op de bijdrage die de adviseur levert. ‘Denkadviseren’ op inhoud en betrekkingsniveau stelt bijzondere eisen, als echt werk in uitvoering.
De adviseur moet ‘ontstroeven’ en dat staat centraal in deel twee. Loskomen van de patronen, die de adviseur en de geadviseerde als vanzelfsprekend meenemen. In deel drie wordt het spelen met taal uit de doeken gedaan bij het luisteren, het analyseren, het bedenken van interventies en het iets terugzeggen. Deel vier beschrijft de oorsprong, de inspiratiebronnen en de context van het ‘denkadviseren’. Duidelijk is dat de geadviseerde bij deze benadering hard aan het werk moet. De adviseur natuurlijk ook. Maar het is diens deskundigheid en vaardigheid, die maakt of het lukt de geadviseerde zijn eigen vraagstuk op te laten lossen door anders te gaan denken.
Het boek biedt een goed leesbare tekst gelardeerd met inzicht biedende schema’s, voorbeelden en spelvormen om zelf te oefenen. Deze benadering van het adviseren is in ieder geval zeer betekenisvol. Betekenisvol voor situaties waarin de geadviseerde een centrale rol speelt in een geadresseerd probleem. Voor managers en controllers een boeiend perspectief, op hun aanpak in dergelijke situaties.

Handboek scenarioplanning – een strategisch instrument voor het managen van onzekerheid
Mario van Rijn, René van der Burgt, Kluwer, 2010, Deventer, 492 blz. ISBN 9789013076974

‘Kijk over de horizon, voorzie, anticipeer en wordt succesvol’ is het adagium van de beide jonge auteurs. In vijf delen, zestien hoofdstukken, een literatuurlijst, definitielijst, trefwoordenregister en overzicht van checklisten, wordt de lezer meegenomen in de wondere wereld van het ‘scenariodenken’. ‘Scenariodenken’ als veranderkundig repertoire voor de adviseur en geadviseerde. Nu is er natuurlijk al veel over scenario’s geschreven. Toch is het boek een aanrader. Het is zeer prettig leesbaar, toegankelijk, gelardeerd met schema’s, voorbeelden en oefenstof. Het is van deze tijd en geeft een redelijk compleet beeld van wat er bij komt kijken, terwijl andere boeken meestal een deel van het werken met scenario’s belichten.
Hoe kom je vanuit overzicht bij het detail? Hoe hanteer je onoverkomelijke zaken, trends, discontinuïteiten en controverses? In deel één wordt uitgelegd wat scenario’s zijn en in een notendop wat scenarioplanning is. Deel twee maakt duidelijk hoe het voorbereidingstraject er uit moet en kan zien. Deel drie leert de lezer hoe je scenario’s ontwikkelt. Deel vier hoe je ze toepast en bijv. ook hoe je ze als evaluatie-instrument in kan zetten, de ‘scenariowindtunnel’. Zo wordt onder meer het begrip ‘strategic awareness’ geïntroduceerd, wat niet veel anders betekent dan strategisch besef bezitten. Deel vijf laat zien hoe je een scenariotraject borgt. Dat laatste wordt nogal eens over het hoofd gezien. Natuurlijk heb je strategisch besef nodig, maar het is bepaald niet voldoende om voorbereid te zijn op de toekomst.
Met dit boek komt het ‘scenariodenken’ uit de hoek waar het vooral als strategisch denkgereedschap gezien wordt en in de hoek waarin het veel breder toepasbaar wordt. Toepasbaar als (advies)middel bij het managen en de controlling van een organisatie.

Strategie-safari – een complete gids door de jungle van strategisch management (2e editie)
Henry Minzberg, Bruce Ahlmstrand, Joseph Lampel, Prentice Hall, Pearson Educaton Benelux, Amsterdam, 415 blz. ISBN 0789043017701

Met deze nieuwe editie hebben de auteurs het leesbaarheidsprobleem van de eerste editie aardig weten op te lossen. Strategievorming heeft vele gedaanten. Zij kan normatief zijn, maar soms kan je niet meer doen dan beschrijven wat er gebeurd is. Minzberg e.a. bieden met het boek een mooi overzicht van soorten strategische vragen en benaderingen.
De olifant vormt de metafoor voor het beest van strategievorming. Hij is meer dan de som der delen, niettemin moet je de verschillende delen begrijpen om het geheel te kunnen beoordelen. Tien denkscholen worden geïdentificeerd. Zij vormen na een inleiding evenzovele hoofdstukken in het boek. Elke school wordt uitgelegd, bekritiseerd en in zijn context geplaatst. Dan gaat het bij de normatieve scholen om strategievorming, als conceptueel proces (ontwerpschool), als formeel proces (planningsschool) of als analytisch proces (positioneringsschool). Bij de beschrijvende scholen gaat het om strategievorming als visionair proces (ondernemingsschool), als mentaal proces (de cognitieve school), als opkomend proces (leerschool), als onderhandelingsproces (politieke school), als collectief proces (culturele school), als responsief proces (omgevingsschool) of als proces van transformatie (configuratieschool).
In het perspectief van Minzberg biedt elke school weliswaar een interessant, maar een beperkt perspectief. Strategievorming gaat niet alleen over waarden, visie, competenties en capaciteiten, maar ook over conflicten, machtspelletjes, crises en toewijding. Over leerprocessen en onderbroken evenwicht, collectieve overeenkomsten en maatschappelijke revolutie. Het boek vormt een verkenning van het onderzoeksveld en niet van de literatuur, hoewel het een mooi spectrum van benaderingen toont. Strategieën betreffen zowel plannen als patronen, positionering, perspectief en plot. Voor de manager en controller beschrijft het boek een belangrijk perspectief op hun werkelijkheid.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent strategie en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.