Wat is kennis in een turbulente wereld

Kennis en beleid verbinden; praktijkboek voor beleidsmakers
Wim Derksen, Boom Lemma. Den Haag, 2011, 127 blz., ISBN 9789059317499

Evidence based-beleid versus fact free-politiek zijn thema’s die uitgewerkt worden in de dertien hoofdstukken van dit boek. Evidence basedbeleid vormt een ambitie en (fact free-) politiek zal falen als het langdurig de betekenis van kennis ontkent. Het belang van een goede beleidstheorie wordt onderstreept. Voor beleidsmakers biedt het boek een mooi overzicht van het belang van kennis bij het maken van beleid. Het boek is geschreven om de relatie tussen kennis en beleid te verbeteren, de doorwerking van kennis te versterken en om uiteindelijk te komen tot een beter (onderbouwd) beleid.
De auteur maakt zichtbaar hoeveel moeite beleidsmakers hebben om de relevante kennisvragen te stellen. Dat vraagt voorbereidingstijd en de juiste diepgang. Kennis geeft betekenis aan informatie en ervaring en is een vermogen, een vaardigheid. Politieke sturing van onderzoek tast, volgens Wim Derksen, niet alleen de kwaliteit van onderzoek aan, maar uiteindelijk ook de kwaliteit van beleid. Vanuit dat perspectief moeten beleidsmakers en onderzoekers samenwerken onder een heldere verdeling van verantwoordelijkheden.
De vraag is, bij een kennisagenda, welke kennis nodig is om beleid beter te kunnen onderbouwen. Daarmee is een kennisagenda ook een politieke agenda. Derksen betoogt dat de overheid zijn opdrachtgevende rol beter waar moet maken en de kennisinstituten van de overheid zich dienstbaarder moeten opstellen. Wetenschappers die te veel willen, schaden het gezag van het ‘weten’. Kennis schrijft niet voor wat goed beleid is. De rol van planbureaus is in Nederland verankerd in beleidsprocessen. Dat garandeert dat beleidsbeslissingen in het perspectief van kennis en kennisontwikkeling worden geplaatst. Al met al een goed leesbaar boek dat controllers kan helpen de samenhang tussen beleid en kennis te verhelderen in de ambitie een organisatie op koers te houden of te brengen. Een boek opgezet met vele voorbeelden en stellingen die de boodschap vertellen.

Easycratie, de toekomst van werken en organiseren
Martijn Aslander, Erwin Witteveen, Sdu, Den Haag, 2010, 166 blz., ISBN 9789052617022

Easycratie wordt gedefinieerd als een netwerk van professionals, dat naast de traditionele bureaucratieën, een steeds machtiger en invloedrijker bolwerk wordt. In elf hoofdstukken wordt uitgelegd dat uiteindelijk zelfs de bestaande bureaucratie zal worden gedwongen ook een easycratie te worden. Easycratie roept op tot een nieuwe manier van werken, organiseren én samenwerken die dwars door bestaande organisatiestructuren heengaat. Hoewel gebruik gemaakt wordt van een boekenlijst, is het geen wetenschappelijk verantwoord boek en kent het ook geen literatuurlijst. Het is gemakkelijk leesbaar en heel toegankelijk.
De komst van de informatiemaatschappij heeft, naar het oordeel van de auteurs, een eind gemaakt aan de juistheid van een deel van de veronderstellingen waar we mee werken. Onder de boeken is het dat van Jeremy Rifkin (2000), The age of succes, over de verandering van een op productie georiënteerde economie naar een netwerkeconomie. Met een verschuiving van bezit naar gebruik. Maar ook free economics wordt toegelicht en beschreven in onder meer Gratis, nieuwe economie in een digitale tijd van Chris Anderson. Maak de printers goedkoop en de inkt duur.
Dat verdient beter. De vinger wordt gelegd op de invloed die nieuwe technologieën leggen op de economische effecten van handelen. Bureaucratie wordt neergezet als een ‘geld voor tijd’-systeem. Easycratie als een ‘geld voor waardebeloning’-systeem in plaats van gebaseerd op het leveren van uren. Onze gewoonten zouden afgestemd zijn op handwerkers, terwijl dat van de easycratie afgestemd is op kenniswerkers. Het collectieve gedachtegoed dat er in de westerse samenleving is ingehamerd, zo melden Aslander en Witteveen, zet wetenschap als objectief neer. De wetenschap levert de waarheid. Duidelijk is dat de auteurs Derksen niet gelezen hebben. De eerst-is-geldnodig- gedachte houdt hiërarchische structuren in stand. Want de budgetten worden van bovenaf vastgesteld. Files los je op met meer geld voor wegen. Maar je kan ze beter oplossen met andere werkpatronen.
Easycratie wordt toegelicht in de profit- en de non-profitsctor. Autoriteiten verliezen hun macht. In een netwerkmaatschappij kan iedereen veel gemakkelijker een podium vinden. Ideeën verspreiden zich zonder noemenswaardige investering in zeer korte tijd over grote zwermen. De zwerm verslaat (commerciële) organisaties. Het boek roept op goed na te denken over de waarde die je als organisatie genereert. De informatie- en communicatietechnologie waar we over beschikken maakt dat die waarde verandert. Het Nationaal Archief, documenteert, bewaart en maakt toegankelijk. Dat eerste doet de burger voor het Nationaal Archief als deze de toegankelijkheid organiseert. Een foto op internet krijgt door de burgers die deze bezoeken veel meer betekenis toegekend, dan de (in vergelijking dure) archivaris kan bedenken. Dat kan en moet een controller aan het denken zetten.

De slimme gemeente nader beschouwd
Erik Gerritsen, Amsterdamse Universitaire Pers, Amsterdam, 2011, 558 blz., ISBN 9789089643933.

In dit proefschrift werkt Gerritsen zijn fascinatie rond weerbarstige maatschappelijke problemen en de rol van de overheid daarbij uit. Een mooi werkstuk dat zich goed laat lezen, maar door zijn omvang wel vraagt dat je met behulp van de leeswijzer zoekt wat je weten wilt. Het gaat om de verwondering over het falen van de overheid. Maar het gaat ook over de bezorgdheid over het lang voortduren van ongetemde problemen.
In vier casestudies (crisisopvang, voortijdig schoolverlaten, multiprobleemgezinnen en inburgering) bestudeert en beschrijft de auteur wat een slimmere overheid moet doen:

• het doorbreken van institutionele verlamming met behulp van het 4xR-sturingsprincipe (Richting, Ruimte, Rekenschap, Resultaten);
• het vlot trekken van vastgelopen werkprocessen door middel van ketenregie en procesherontwerp op basis van logistieke principes;
• van versnipperde naar gedeelde bedrijfsvoering door middel van samenwerking (bijvoorbeeld door shared services) en gedeelde ICTstandaarden;
• de burger als partner in beleid en coproducent in de uitvoering (burger aan het roer).

Het gaat om de goede combinatie van ‘verleiding en doorzettingsmacht’. In zeven hoofdstukken worden we door het proefschrift geleid. De fascinatie, het probleem en de vraagstelling worden toegelicht, de onderzoeksaanpak en methodologie verantwoord. Het is vooral een praktijktheoretische studie.
Er wordt een theoretische reflectie op principes van slimmer werken, op verleiding en doorzettingsmacht geboden. De cases worden beschreven. De conclusies en aanbevelingen volgen er direct uit. Besloten wordt met een reflectie op een aantal debatten. Debatten over democratie, over ‘goed bestuur’, het maakbaarheidsdebat en het debat hoe ruimte kan worden gemaakt voor leeren complexiteitsstrategieën, wanneer sprake is van krachtige domeinbelangen en een sterke psychologische behoefte aan eenvoudige oplossingen. Al met al een proefschrift dat bijdraagt aan een slimmere overheid als overheidsmanagers en controllers de geboden lessen ter harte nemen.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent strategie en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.