Gedrag in organisaties vanuit meerdere perspectieven

Samenwerken en organiseren zijn woorden die we gemakkelijk gebruiken. Gemakkelijker dan de praktijk rechtvaardigt. Een impliciete norm is dat je samenwerken en organiseren gewoon doet, dat het dus eenvoudig is. Is dat bij jou niet het geval? Dat ligt dan aan jou! Iedereen die hier goed over nadenkt weet wel beter. Maar je zegt het gewoon niet. Daarmee is het thema van deze boekbesprekingen gegeven. Een drietal boeken over samenwerken en organiseren. Gedrag in organisaties, Organiseren tussen organisaties en Ontwerpen en ontwikkelen van organisaties, drie titels van boeken waarin verschillende aspecten van samenwerken en organiseren worden belicht. Theorie en praktijk krijgen een plek en er wordt taal aangeboden. De verschillende auteurs hebben een boodschap voor beslissers en managers, al lijkt die boodschap, vooral gezien de opbouw, geschreven voor adviseurs.

Gedrag in organisaties
Steven P. Robbins, Pearson Education Benelux, 2006, ISBN 9043009830, 379 blz.

Een goed boek om te hebben
Organisaties zijn opgebouwd uit individuen die zich in groepen verenigen en daarmee samen een systeem vormen. Het boek bouwt aan het inzicht van de lezer door deze indeling te pakken. Het is een leerboek zonder oefeningen maar wel met een heel prettige en systematische opzet. Voor wie de taal over het onderwerp wil begrijpen is het een snel toegankelijk, op de theorie gericht boek. Een boek dat ook de gevolgen van onderzoek voor de praktijk aan de orde stelt. En dat wordt gecompleteerd door een gedegen literatuurverwijzing. Bovendien kunnen docenten en studenten via een speciale website handleidingen verkrijgen, wat overigens niet eenvoudig is.

Waarom zou je het gedrag in organisaties willen bespreken of begrijpen? Omdat je het gedrag wilt verklaren, voorspellen of sturen. Het perspectief van het management wordt daarom in elk hoofdstuk uitgelicht. De kracht van het boek zit in de eerste delen, waarin na de proloog de fundamenten van het individuele en groepsgedrag beschreven wordt. Het deel over het systeem van de organisatie (het laatste, korte deel) is gewoon minder geslaagd, want niet diepgaand en bovendien niet breed genoeg uitgewerkt. Daar moet je dit boek dus niet om willen lezen.

Vele verschillende benaderingswijzen krijgen in de eerste drie delen een plek. Of het nu om persoonlijkheden, emoties, motivatie, leiderschap, vertrouwen, cultuur, macht, politiek of conflicten gaat.

De begrippen worden prettig helder gedefinieerd en de theorie wordt toegelicht. Daarom is het ook een goed boek om te hebben. De toelichting is bovendien van dien aard dat je er daarna mee kunt werken en er goed en professioneel gefundeerd over kunt praten. Taal is niet neutraal. Scherpe discussies vragen heldere definities. Daarvoor kun je in dit boek terecht. Het komt oorspronkelijk uit de Verenigde Staten en is een vertaling. De controller heeft er een prima handboek bij.

Organiseren tussen organisaties. Inrichting en besturing van samenwerkingsrelaties
Edwin Kaats, Philip van Klaveren, Wilfrid Opheij, Scriptum, 2006, ISBN 9789055944200, 168 blz.

Inzichten en lessen over samenwerken
Een boeiend boek, niet makkelijk leesbaar, maar wel vol goede analyses en concepten. De auteurs spelen in op de maatschappelijke ontwikkeling waarin managers en bestuurders vanuit nieuwe invalshoeken moeten gaan organiseren: handelen in groepen in plaats van alleen. Tot het eind van de vorige eeuw dachten we veelal aan verregaande horizontale en verticale integratie: grote organisaties die een belangrijk gedeelte van de productieprocessen binnen de organisatie samenbrachten. De emancipatie van de burger, de consument en de werker, veeleisend en onvoorspelbaar, brengt grote veranderingen teweeg, met de noodzaak van productdifferentiatie en kwaliteitsverhoging. Specialisatie en flexibilisering zijn het antwoord, vertalen zich in vele kleine op elkaar inspelende ondernemingen. Wederzijdse beïnvloeding is het sleutelwoord. Het begrip ‘groep’ wordt door de auteurs anders dan in het vorige boek interorganisationeel gedefinieerd en heeft in die zin ook geen betrekking op samenwerking tussen individuen. Samenwerken is moeilijker dan vaak gezegd wordt en in het boek wordt dat duidelijk.
Het boek is gebaseerd op internationale ervaring en onderzoek. De inzichten zijn toepasbaar in het private en publieke domein waar de kunde en niet de kunst van het samenwerken wordt uitgewerkt. Het biedt inzichten en geeft lessen die managers en bestuurders kunnen gebruiken in de regie op en het organiseren van samenwerking met andere organisaties. Soorten van regie worden uitgewerkt. Dirigistische regie, inhoudsgerichte regie, procesgerichte regie en marktgerichte regie krijgen inhoud en worden instrumenteel gemaakt. Met het onderscheid tussen functioneel, ondernemend, transactioneel en verkennend samenwerken worden vier grondvormen van samenwerken gedefinieerd die de keuze voor samenwerking kan kleuren. Iedere organisatie staat voor de strategische vraag hoe zij positie kiest. Het is haast onvermijdelijk dat je voor samenwerking kiest. Maar met wie dan, waarom en hoe? De kernvragen worden besproken. Wat zijn de spelregels in welke situatie, wat is de autonomie van de groep, welke vorm van samenwerken kies je, hoe ontwikkel je een samenwerkingsgerichte organisatie en wat betekent dat voor de strategie, de structuur, de systemen, de cultuur, de managementstijl en de rol van de bestuurder.

Tot slot: geen kunst zonder kunde. De keerzijde van de medaille, de weerbarstige praktijk biedt voortdurend situaties waarin de voorwaarden die de kunst beschreven heeft, niet opgaan. Wees gewaarschuwd. Gelukkig worden de tien sleutelvaardigheden voor organiseren tussen organisaties uitgewerkt. De auteurs hebben boeiende indelingen geconstrueerd, matrices vervaardigd en bieden daarmee de lezer een palet aan inzichten die heel herkenbaar en bruikbaar zijn. De controller kan inzake ‘wel of niet samenwerken met anderen’ de belangrijkste strategische vragen die te stellen zijn aan dit boek ontlenen.

Ontwerpen en ontwikkelen van organisaties. Theorie en praktijk van complexe veranderingsprocessen
red. Jaap J.Boonstra, Herman O.Steensma, Marian I.Demenint, Reed Business Information, 2006, ISBN 9059010922, 336 blz.

Veranderen!
De flexibiliteit en het innovatief vermogen van organisaties moet versterkt worden, zo stellen de auteurs, want de kwaliteit van producten en dienstverlening moet omhoog, terwijl de kosten omlaag moeten. Veranderingen worden steeds complexer. Verschillende invalshoeken van organiseren en veranderen worden op een rij gezet. Wie wil weten wat de belangrijkste principes zijn komt met dit boek een heel eind. Het biedt de lezer stof tot mee- en tegendenken over organisatiekundige en veranderkundige inzichten. Recente ontwikkelingen in het denken over organiseren en veranderen worden deskundig maar ook wel wat droog geordend. “Veranderen” is het centrale thema dat voor een uiteenlopend scala van organisaties wordt beschreven: een industrieel verpakkingsconcern, de financiële dienstverlening, de gezondheidszorg, een gehele bedrijfstak, een telefoondistrict. Zij vormen het decor waarin op vergelijkbare wijze na een introductie, een korte schets van de theoretische achtergrond van het specifieke project en de veranderingen in de bedrijfstak, de verschillende fasen van het veranderingsproces worden beschreven. Een nabeschouwing completeert het geheel waarin diagnose, doelbepaling ter probleemoplossing en daadwerkelijke invoering de revue passeren. Het boek wordt afgesloten met leerervaringen en nieuwe inzichten voor leidinggevenden en adviseurs. De ‘leider’ die denkt dat hij het alleen kan, beschikt over onwaarschijnlijk veel competenties of een gebrek aan zelfkennis.

Organiseren en veranderen is een complexe materie. Veranderen moet gericht zijn op de verbetering van de kwaliteit van de organisatie, maar tegelijkertijd op de kwaliteit van de arbeid. De laatste kwaliteit is te vaak het ondoordachte gevolg van de eerste. De Leidse Octaëder van Boonstra (behalve redacteur ook medeauteur van een aantal hoofdstukken) biedt de samenhang van waaruit de auteurs denken en beschouwen. Waarin organisatiedoelen, organisatiestrategie, organisatiestructuur, de technologie, de mensen in de organisatie en de organisatiecultuur, de ingangen vormen waarlangs analyses plaatsvinden. Het boek gaat leven in de beschrijvingen van de cases, maar is niet eenvoudig toegankelijk. De lessen zijn talrijk en boeiend, maar je moet het hele boek lezen voordat ze gaan spreken. Het boek is alleen van belang voor de controller die buiten zijn eigen domein wil komen en de organisatieadviseur wil begrijpen en ondersteunen.

Drs. H.J.M. ter Braak is adviseur bij WagenaarHoes Organisatieadvies en wetenschappelijk hoofddocent strategievorming en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam.