Rijk en machteloos?!

Er zijn weer een aantal boeken verschenen die, om geheel verschillende redenen, de moeite waard zijn te lezen. Hoe zit het met de organisatie van het Rijk? En vooral: wat zijn de mogelijkheden om de bedrijfsvoering beter in te richten? De antwoorden zijn te vinden in een mooi boek van de jonge auteur Dorinda Hovestadt. Misschien moeten we wat leren van de opkomst en ondergang van de eerste multinationale onderneming Rome? Waar gaat het dan om? Om macht? Hoe wordt met macht omgegaan en hoe is die in de economische wereld verdeeld? Stanley Bing schreef er over. Tot slot ‘De aarde is plat’, een ontdekkings reis door een globaliserende wereld door Thomas L. Friedman.

Concern over het Rijk of het Concern Rijk
drs. D.M.E. Hovestadt MBA, Den Haag SDU uitgevers, 2007, 382 pag, ISBN 978901211952

Om een goed beeld te krijgen van de organisatie van de bedrijfsvoering van de Rijksdienst was het tot nu toe nodig, veel materiaal te verzamelen. Met dit boek is een overzichtswerk geschreven dat een goed beeld geeft van de ontwikkeling van de bedrijfsvoering vanaf de Tweede Wereldoorlog. De focus van het boek is de mogelijkheid de bedrijfsvoering van de overheid te verbeteren. Allereerst is het overzicht interessant, omdat het de verschillende manieren waarop aan de ontwikkeling van de Rijksdienst is gesleuteld, netjes op een rij zet, van de staatscommissie van Schaik tot en met het DG-Programma Andere Overheid; het resultaat is de maat (2006). Vervolgens wordt een selectie van literatuur over organiseren gepresenteerd, die als basis moet dienen voor de te definiëren gewenste situatie. Hier kent het boek een serieuze beperking. De impliciete hypothese is dat centralisering en de zo te realiseren verbetering van de efficiency niet ten koste gaat van de effectiviteit. Dat is maar zeer de vraag. Niettemin blijft het boek boeiende perspectieven bieden. Vervolgens wordt de huidige situatie van de ‘bedrijfsvoeringsgremia’ beschreven. Daarna volgt een voorstel voor de gewenste situatie vanuit politiek perspectief maar ook vanuit de probleemanalyse, de literatuur en het perspectief van een vijfendertigtal respondenten, hoofdzakelijk ambtenaren en politici (en een enkele wetenschapper). De geïnterviewden gaven niet alleen hun mening op basis van de huidige werkelijkheid maar ook op basis van de greenfield-benadering (waarbij men geen rekening behoefde te houden met de bestaande situatie). Het boek wordt afgesloten met een hoofdstuk over het veranderpad, vanuit dezelfde perspectieven als het vorige hoofdstuk. De aanbevelingen die hieruit volgen zijn gericht aan politici, SG’s, concern DG’s, bedrijfsvoeringsgremia en medezeggenschap. Al met al een goed leesbaar boek voor hen die hun werkgebied hebben bij het Rijk en de huidige situatie willen kunnen overzien.

De BV Rome
Stanley Bing, Schiedam Scriptum, 2007, 160 pag., ISBN 978905594539

Hoe kan je de Romeinse geschiedenis verrassend vergelijken met de werkelijkheid van het huidige multinationale ondernemen en wat zijn de daaruit te trekken lessen? Denk internationaal, vernietig lokaal. Hard, maar wel de conclusie van het boek. Het boek start bij Romulus en Remus die het familieconcern beginnen en de eerste overnames en andere ontberingen beleven. Via oorlogen, oorlogen en nog meer oorlogen komen we bij de gestoorde republikeinen en daarna bij Marius, de eerste magnaat. Uiteraard komt dan Julius Caesar, als de herschepper van het concern en de geest die het laat afweten, om te eindigen bij het verval en de ondergang van het Romeinse Rijk. De strategieën en oplossingen die onze Romeinse voorouders aandragen zijn niet altijd even aangenaam, maar – zoals Attila zelf gezegd zou hebben – laten we de neiging onderdrukken om de Hun te vermoorden die de onwelkome boodschap brengt. Rome overleefde omdat het was gezegend met een reeks zeer effectieve, creatieve en gevaarlijke topmannen. Leidinggevenden zijn succesvoller als ze slachtoffers durven te maken. Goede overnames zijn het levensbloed van elke onderneming, slechte daarentegen parasieten. Als het basisconcept van een concern door talloze tegenstrijdige opvattingen en stemmen verwatert, raakt het bedrijf diffuus, overbelast en gaat het zwalken. Het is al met al een leuk boek voor creatieve met historisch besef getalenteerde geesten dat vooral de harde werkelijkheid toont. Het beste dat de auteur u kan vertellen – en dat is een verassende boodschap – is dat het nog steeds leuk is om in het middenmanagement te zitten. Daarboven en daaronder is het slecht toeven.

De aarde is plat
Thomas L.Friedman, Amsterdam Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2007, 624 pag., ISBN 9046800733

‘De aarde is plat’ is een metafoor waarin de veranderende economische wereld wordt getoond en het speelveld gelijk is geworden voor de gehele wereld. Als u waar ook ter wereld iets uit het schap haalt en bij de kassa afrekent, gaat een signaal over in een bedrijf ergens anders op de wereld om de voorraad aan te vullen. Alle schakels ertussen zijn verdwenen. Dat scheelt veel kosten en tijd. Horizontalisering in plaats van verticale verbanden: dat is de werkelijkheid, van een platte wereld, waarmee we moeten leren leven. Of misschien wel moeten leren ondernemen. Grenzen zijn er niet meer. Er is een totaal nieuw wereldwijd platform ontstaan door het web, die geheel nieuwe vormen van samenwerking mogelijk maken. Rijkdom en macht zullen toevallen aan iedereen die de infrastructuur, het onderwijs en het gebruik ervan weet te benutten. De buiten gesloten economieën (drie miljard mensen) uit het verleden zijn hier volledig op aangesloten. India, China, Oost-Europa spelen alle mee. Al met al een drievoudige convergentie, die ruimschoots wordt toegelicht in het boek, met nieuwe spelers, op een nieuw speelveld, met nieuwe processen en gewoontes.
Einstein zei het al; verbeelding is belangrijker dan kennis. Het is niet alleen hosanna in het boek, er treden ook perverse effecten op… Voor wie daarin geïnteresseerd is, verwijs ik naar ‘Het Wal*Mart Effect’ van Charles Fisman (ISBN 904700132x), waarin ook de perverse en destructieve effecten van deze ontwikkelingen worden getoond. Twee data, 9 november 1989 en 11 september 2001, vertegenwoordigen de twee elkaar bestrijdende vormen van verbeeldingskracht die vandaag de dag werkzaam zijn: de creatieve verbeelding van 11/9 en de destructieve verbeelding van 9/11. Het wordt in het boek met vele sprekende voorbeelden uit de doeken gedaan. Na het lezen van het boek ontkom je niet aan de gedachte dat we met de andere overheid nog maar net bezig zijn. Spreken velen van het failliet van de democratie, het failliet van de huidige overheidsproductieprocessen zit er aan te komen. En daarmee is de uitdaging geformuleerd. De professionalisering van de ambtelijke organisatie zal verregaande andere patronen en schalen kennen dan die waarop we democratische gelegitimeerd bestuur organiseren. Voorwaar vraagstukken waar we ons kopzorgen over moeten gaan maken.

Drs. H.J.M. ter Braak is wetenschappelijk hoofddocent strategievorming en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.