Managers en leiders als object van studie

Dit keer heb ik het thema ‘leiderschap’ centraal gesteld bij de boekbespreking. Er wordt veel gepubliceerd over leiderschap en management. Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van leiders? Waarom zijn sommige leiders succesvol, wat is de praktijk en wat kun je doen om ook een succesvol leider te worden. Succesvol zijn moet uit de praktijk blijken. Boeken over of gesprekken met succesvolle managers kunnen dat gevraagde inzicht bieden. Ik bespreek het boek van Jeroen Bertrams over de weg naar de top. Hoe word je een topper? Waarom gaat het soms gruwelijk fout en wat is er mis met de opleiding van managers tot werkelijk leiderschap? Mintzberg leverde met zijn boek over de zachte praktijk een interessante bijdrage. Wat moet je heel praktisch doen als je start als leider? Koch schreef er een handig boek over, waarbij hij ook de gelegenheid biedt jezelf te meten. Drie boeken met drie perspectieven op leiderschap.

Op weg naar de top
Jeroen Bertrams, Scriptum Management, 2006, ISBN 9055944416, 219 blz.

Een leider is vooral realistisch en zichzelf
Communiceren, persoonlijkheid, ondernemerschap, aansturen en visie vormen de vijf hoofdingrediënten van het boek. Het boek laat zich gemakkelijk lezen en is een vertelling van de auteur op basis van de inzichten die hij heeft verworven. De auteur heeft zijn verhaal uitgewerkt aan de hand van gesprekken met bestuursvoorzitters van vooraanstaande Nederlandse bedrijven. Vele anderen deden dat al eerder, zoals Simsek met zijn boek Met visie aan de top (ISBN 9026727941), waarin hij in dialoog is met wat hij noemt de excellente ondernemers van 1998. Dat boek beschreef uiteindelijk meer de ondernemers dan de benodigde leiderschapskwaliteiten. Bertrams richt zich echt op die leiderschapskwaliteiten. Zijn gesprekspartners zijn, zo meldt hij, vooral zichzelf en realistisch gebleven. Dit zijn de eigenschappen die de echte leiders in ieder geval moeten bezitten om de top te bereiken. In tijden van drukte en stress is het voor een leider bovendien zaak rust uit te stralen, te blijven communiceren en positief te motiveren door de juiste emoties over te dragen. Door te beseffen dat succes een voorwaarde voor succes is, maar door successen ook kritisch te beschouwen. Door zelf te ondernemen, maar ook de ruimte te bieden om te ondernemen. Door teams te zien, te formeren, te ontwikkelen en er deel van uit te maken. Door een goed (psychisch) beloningsbeleid en door fouten met respect te behandelen. Werkelijke leiders bewijzen zich als zodanig doordat zij verantwoordelijkheid nemen als het nodig is in plaats van bevoegdheden te eisen. Al met al een boek voor hen die op een gemakkelijke manier willen weten waar het in de top om gaat. Niet dat je te weten komt hoe je zover komt of wat je moet doen als het ontbreekt aan de genoemde voorwaarden voor leiderschap. Voor de controller is het een oppervlakkig boek net als het vraagstuk van leiderschap dat misschien zelf ook is. De diepgang is zeer beperkt. Waarmee niet gezegd wil zijn dat er geen belangrijke conclusies worden getrokken.

De excellente baas
Richard Koch, Business Contact, 1999, ISBN 9025497438, 207 blz. (vertaling van ‘The successful boss’s first 100 days’, The Financial Times Management)

Investeer in succes
Je wilt een moderne leider zijn in het Europa van vandaag. Je gaat daarom op zoek naar de belangrijkste waarden en competenties van dit moment. Sdu Uitgevers publiceerde in Excellent Public Leadership de zeven kerncompetenties van Europees leiderschap (ISBN 9012110335). Maar je begint net!
Dan kun je beter het boek van Koch pakken. Hij begint op het thuisfront. Wat voor type ben jij en wat voor type is je partner? Een versterkte thuisbasis door zelfinzicht levert een betere start, zo is zijn motto. Vervolgens komt de eerste werkdag. Wat is een goede voorbereiding? Voortdurend levert het boek praktische vragenlijsten die de basis vormen voor praktische inzichten. Hoe zien de eerste tien dagen eruit? Hoe ga je met bazen om en met je eerste successen, maar ook met problemen en fouten? Wat is een goede strategie? Tip: investeer in succes. Maar wat betekent dat praktisch? Het boek maakt voor de beginnende leider praktisch wat in de voorgaande boeken op een hoger academisch niveau is beschreven. De controller die voor het eerst leiding moet geven zal het vast een handig boek vinden.

Managers, maar dan echte
Henri Mintzberg, Scriptum Management, 2004, ISBN 9055943762, 447 blz. (vertaling van ‘Not MBA’s. A hard look at the soft practice of managing and management development’)

De egel weet één belangrijk ding
Wat heb je nodig om succesvol te worden? Je kunt er misschien het beste de biografieën van grote wereldleiders op naslaan. Je kunt ook boeken pakken over de lessen uit het leven van grote leiders en deze vertalen naar hedendaagse uitdagingen. Naír schreef zo’n boek over Ghandi (Waarden(vol) leiderschap, ISBN 9789055941209), waarin hij het belang onderstreept van morele principes en dienstbaar leiderschap, hetgeen in deze tijd van discussie over normen en waarden de moeite waard is. Management is echter een praktische activiteit waarin een grote mate van ambachtelijkheid is verweven met een hoeveelheid kunstenaarschap en wetenschappelijkheid. Mintzberg richt zich daarop. Toewijding en engagement zijn wellicht belangrijker, zo betoogt de auteur. De opleiding van managers is daar helaas vaak minder op gericht, laat staan op het leren van ervaringen. Vijf denkpatronen en even zovele managementopdrachten staan in het boek centraal. Daarbij gaat het om het bezinnende denkpatroon waarmee de manager zichzelf managet, om de juiste analytische denkpatronen om organisaties te managen, om een ontvankelijke opstelling om de context te managen. Relaties worden gemanaged middels samenwerkingsgerichte denkpatronen, verandering met de inzet van actiedenkpatronen.
Kijk om u heen en constateer dat managers die het fout doen en niet uitgroeien tot werkelijke leiders, op één van genoemde denkpatronen en managementopdrachten falen. “Een oude Griekse zegswijze luidt: de vos weet veel dingen, maar de egel weet één heel belangrijk ding. Nadenken over ervaringen is dat belangrijke ding voor (opleidingen voor) managers.” De auteur beschrijft niet alleen waar het in dezen om gaat, maar vooral ook wat er in onderwijssystemen en bij docenten moet veranderen om aan deze uitdagingen tegemoet te komen en managers hier iets over te leren. Daarin is het boek heel praktisch. In die zin is het voor lezers die alleen wat over het thema willen lezen niet geschikt. Voor hen die programma’s moeten (laten) ontwerpen en/of beoordelen is het wel een leerzaam boek. Begrippen als bezinnend, verbindend en katalytisch leiderschap worden helder uitgewerkt.

Drs. H.J.M. ter Braak is adviseur bij WagenaarHoes Organisatieadvies en wetenschappelijk hoofddocent strategievorming en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam.