Verschillende boeken, verschillende werelden

Dit keer heb ik gekozen voor een selectie van zeer verschillende boeken. Het eerste, over de veranderende verhouding tussen overheid en samenleving, richt zich op innovatieve beleidsvorming. Het tweede boek gaat over beleidsanalyse en public choice: hierin wordt het Amerikaanse beleid geanalyseerd vanuit het perspectief van een Republikein. Een derde publicatie behandelt het thema van de reserves van publieke instellingen en doet een poging om een begrippenapparaat op te bouwen. Ten slotte komt een boek aan bod over doeltreffende adviesrelaties waarin professionele groei en persoonlijke ontwikkeling aan elkaar worden gekoppeld.

Recombinatie van overheid en samenleving
Jurgen van der Heijden (red.), Eburon, XPIN reeks nummer 8, 2005, ISBN 9059720652, 160 blz.

Het nieuwe paradigma van het recombineren
In dit boek wordt uitgelegd dat de tijd waarin de overheid door specialisatie successen boekte is overgegaan in een tijd waarin nieuwe verbindingen moeten worden gelegd om tegemoet te komen aan de maatschappelijke vraag. Problemen in de sfeer van de huisvesting moeten opgelost worden door inpassing in andere vraagstukken, van infrastructuur, sociale structuur, natuur en landschap, milieu, onderwijs, enzovoort. Government staat voor eenzijdig handelen van de overheid en gaat, zo stellen de auteurs, langzaam over ingovernance, een situatie waarin een nieuw paradigma gestalte krijgt. In dat nieuwe paradigma is het uitgangspunt dat activiteiten 'gerecombineerd' worden, waarbij het erom gaat een benadering te kiezen waarin niet vanuit verschillende domeinen, maar vanuit het probleem naar samenhangende oplossingen (met betrokkenheid van een aantal domeinen) gezocht wordt. Interactieve beleidsvorming, publiek-private samenwerking en transitiemanagement worden concreet uitgewerkt. Uiteindelijk hebben de auteurs de ambitie slimme sturing te beschrijven. Zij werken die slimme sturing overigens anders uit dan in de discussies over governance in het bedrijfsleven gebeurt, waar de ethiek van het besturen vaker aan de orde is. Het boek bevat vele aardige voorbeelden van recombinaties. Anderzijds wordt de suggestie gewekt dat nieuwe begrippen in een nieuw theoretisch kader voor beleid en bestuur worden ontwikkeld. Die ambitie maakt het boek niet waar.

Denken, voelen en doen in doeltreffende adviesrelaties
Paul van Haaren, Van Haaren Management Advies, 2005, 130 blz.

Donald Duck in de porselein kast
Een professional zorgt voor voortdurende scholing. De auteur definieert een ideaal-profiel van een adviserende professional. Hij doet dat met een profielbeschrijving waarin dimensies als Tom Poes, Calimero en Donald Duck een plek krijgen en daarbinnen de terreinen organiserend vermogen, relatiegerichtheid en inhoudelijke overtuigingskracht. Dat leidt tot negen taartpunten waar door de scores op een vragenlijst het profiel bepaald wordt. De auteur werkt uit wat hij verstaat onder gedrag en geeft aan hoe dat gedrag wordt gestuurd. Hij werkt uit wanneer dat gedrag functioneel is en wanneer niet. De rol van kennis, vaardigheden en mentale programmering wordt in het licht van de uitbreiding van het gedragsrepertoire geplaatst. Op basis van de door 800 respondenten ingevulde en bij het model passende vragenlijst wordt een beeld geschetst van vermoedens van de auteur over algemene patronen. Boeiend is dat heel praktisch wordt aangegeven hoe gewerkt kan worden aan de verbetering van je repertoire. Een Donald Duck, die uit hoofde van de definitie van dit profiel de neiging heeft zich als een olifant in de porseleinkast te gedragen, krijgt in het boek een reeks suggesties om zijn gedrag voor de omgeving meer hanteerbaar te maken. Voor de controller die soms niet begrijpt waarom zijn gedrag misverstanden oproept of verkeerd begrepen wordt, is het boek een praktische handreiking tot vergroting van het inzicht in het eigen functioneren en verbetering ervan. Wie in het boek een bespreking van vergelijkbare aanpakken elders zoekt, waarin de eigen benadering in het perspectief van andere wordt geplaatst, zoekt tevergeefs.

Policy Analysis and Public Choice. Selected Papers by William A. Niskanen
William A. Niskanen, Edward Elgar, 1998, ISBN 184542092, 430 blz.

Praktische kennis en academische aanpak
William Niskanen heeft een lange geschiedenis achter zich als adviseur van diverse Amerikaanse regeringen (met name die van president Reagan), maar vooral ook als wetenschapper die, begonnen bij de RAND Corporation, leerde wat van een verantwoorde economische beleidsanalyse wordt gevraagd. Centraal in zijn denken staat de vraag hoe de macht van de overheid kan worden beperkt terwijl gelijktijdig gewenste maatschappelijke effecten worden bereikt. In zijn loopbaan schreef hij vele artikelen die een plek hebben gekregen in dit overzichtswerk. De controller die inzicht wil verwerven in wat een economische beleidsanalyse kan opleveren, kan met dit zeer leesbare boek uit de voeten. Je wordt als lezer uitgedaagd mee te denken en de discussie te zoeken.
Praktische kennis over het maken van beleid wordt gecombineerd met een academische aanpak van evaluatievraagstukken. Het boek bestaat uit twee delen: zestien hoofdstukken over beleidsanalyse en zeventien hoofdstukken over 'publieke keuzen'. De auteur vraagt zich onder meer af of verhoogde politie-inzet de criminaliteit doet toenemen maar komt tot de conclusie dat er eigenlijk vrij weinig bekend is over de relatie tussen politie-inzet en criminaliteit. Zo analyseert hij ook de vraag in hoeverre het legaliseren van drugs uiteindelijk economisch betere vooruitzichten biedt. Zijn conclusie is niet eenduidig. De samenhang in het boek houdt helaas niet meer in dan dat alles is geschreven door dezelfde auteur.

Omvang en betekenis van reserves bij publieke instellingen
Eduard Gerritsen en Cees Sterks, Sdu Uitgevers, 2005, ISBN 9012108594, 120 blz.

Nuttig én een gemiste kans
Het werd tijd dat de omvang en betekenis van reserves bij publieke instellingen in het kader van de bedrijfsvoering van de overheid eens systematisch op een rij werden gezet. Daarin slagen de auteurs heel goed met hun overzicht van het reservebeleid op verschillende beleidsgebieden. Vanuit dit perspectief is het boek zeer aan te bevelen voor de controller die wel eens wil weten hoe het in de verschillende domeinen toegaat en daar zijn eigen argumenten aan wil ontlenen. In hun analyse komen de auteurs overigens tot de conclusie dat verschillen in omvang van reserves tussen sectoren niet verklaard kunnen worden uit de beleidsmatige verschillen tussen die sectoren. Ze tonen aan dat er meer uniformiteit zou moeten komen in het gehanteerde begrippenapparaat en leveren daaraan met hun boek een bijdrage. Gemeenten, politie-regio's, regionale opleidingscentra, universiteiten, zorginstellingen en woningcorporaties passeren de revue. Als je wilt weten hoe het zit in die verschillende domeinen, kun je veel aan dit boek hebben. Als je echter zelf reservebeleid wilt ontwikkelen, houdt het boek precies op wanneer het interessant dreigt te worden. Dat is helaas een gemiste kans.

Drs. H.T.M. ter Braak is docent strategie en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.