Publicaties

Methodische besturing van organisatieverandering. Hybriditeit bij overheden en de organisaties waarmee zij zakendoen. Informatievoorziening als maatschappelijk fenomeen in het belang van de burger. Planning en control bij de overheid. Ziedaar vier vraagstukken die worden geanalyseerd in de hier besproken boeken. Ze zijn alle vier prettig geschreven, maar waarom zou u ze lezen?

Kracht met de matrix
Peter Camp, Business Contact, 2004, ISBN 9025442048, 208 blz.

Camp gaat boer op met matrix
Kracht met de matrix borduurt voort op een schema dat al in 1973 is ontwikkeld door de Amerikanen Hornstein en Tichy. Zij gebruikten dit matrixschema om veranderingen in organisaties te onderzoeken. In zijn nieuwste boek - ondertitel: De parabel van de moderne geitenboer - beschrijft Peter Camp de matrix aan de hand van de werkelijkheid van geitenboer Laurent Jubert en diens echtgenote Faustine Masnou. De matrix is in het algemeen een mooi overzichtelijk model om twee werkelijkheden met elkaar in verband te brengen. Het gehanteerde model, met op de ene as beleid, organisatie en personeel en op de andere as techniek, politiek en cultuur, biedt een overzichtelijk geheel van elementen om een organisatieontwikkeling te beschouwen. In een matrix met deze assen ontstaan negen velden, waarin doelen en werkwijze, taken en bevoegdheden, deskundigheid, beleidsbeïnvloeders, besluitvorming, autonomie, bedrijfsklimaat, samenwerking en houding een plek krijgen. De uitwerking is helder en er wordt verwezen naar andere literatuur over verandermanagement. Het boek voorziet in handige oefenstof om een organisatieverandering als puzzel in elkaar te zetten.

Geitenfokvereniging
Organisatieverandering vraagt om een samengestelde aanpak die met de matrix overzichtelijk kan worden weergegeven. De controller heeft behoefte aan een kader om ontwikkelingen systematisch te kunnen volgen en beoordelen. Organisatieverandering en -ontwikkeling blijft maar al te gemakkelijk een ongrijpbaar geheel van activiteiten. Als een organisatie de matrix gebruikt, biedt zij zichzelf en de controller daarmee een kader dat zijn nut zal bewijzen.
Onduidelijk blijft waarom de gedomesticeerde Lotharingse geit ten tonele wordt gevoerd. De parabel lijkt een verhaal op zich te vormen dat het model niet méér toegankelijk maakt. Als je naar de site van de Duitse geitenfokvereniging (Ziegenzuchtverein) gaat, hoor je door de luidsprekers van je computer een geit mekkeren, zo lezen we. Toch zullen velen het leuk vinden om te lezen hoe iemand in deze eeuw kan kiezen voor een bestaan als geitenboer. De foto's versterken het nostalgische beeld van mensen die in de moderne tijd dicht bij de aarde zijn gebleven. (HtB)

Planning en control, met beleidskaders
H. Puts, Reed Business Information, 2004, ISBN 9059015207, 87 blz.

Herwaardering voor financiële functie
De auteur neemt in zijn boek als vertrekpunt de constatering dat onder invloed van het New Public Management (NPM) het bedrijfsmatig denken bij de overheid is doorgeschoten: "De werkelijkheid wordt in deze school teruggebracht tot een wereld van producten, kostprijzen en kengetallen." Vervolgens schetst hij het alternatief van een management-controlsysteem bij de overheid waarin niet alleen het hulpmiddel van het beleidskader, maar ook de klassieke financiële functie herwaardering krijgt. In het beleidskader wordt een bepaalde ordening van de complexe maatschappelijke werkelijkheid tot uitdrukking gebracht, en een motivering voor het maatschappelijk ingrijpen door de overheid. Dit is in de eerste plaats een taak van politici en bestuurders; de managers zijn verantwoordelijk voor de vertaling ervan in de overheidsorganisaties die het beleid uitvoeren. Het beleidskader bevat dus werkelijkheidsopvattingen waarvoor in de complexe maatschappelijke omgeving draagvlak moet bestaan. Binnen de overheidsorganisatie moet hierover overeenstemming zijn bij bestuurders, managers en uitvoerenden.

Cycli
De totstandkoming van de beleidskaders krijgt haar beslag in twee processen: dat van beleidsplanning en -control en dat van financiële planning en control.
In het proces van beleidsplanning en -control (de beleidscyclus) vindt niet alleen het maatschappelijk debat plaats, het bevat ook een ingebouwd evaluatiemechanisme: de werkelijkheid waaraan het realiteitsgehalte van het beleid wordt getoetst.
In het proces van financiële planning en control (de begrotingscyclus) vindt de confrontatie plaats tussen de (beperkte) financiële middelen en het beleidskader. De begrotingscyclus biedt periodiek inzicht in de beleidskaders. De samenhang tussen de beide cycli moet worden georganiseerd. Dat is de uitdaging waarmee overheidsmanagers en public controllers invulling geven aan het vakgebied public controlling. (Co de Vries)

Public Sector Information in the Digital Age: Between Markets, Public Management and Citizens' Rights
G. Aichholzer & H. Burkert (red.), Edward Elgar Publishing, 2004, ISBN 1843763834, 360 blz.

Informatievoorziening in economisch perspectief
Informatie is voor burgers een belangrijk middel om hun burgerschap in de samenleving inhoud te geven. Zonder adequate informatievoorziening kun je als burger weinig bijdragen aan de samenleving, laat staan je democratische rechten uitoefenen. In dit boek wordt inzicht geboden in de mate waarin overheden in het algemeen en in Europa in het bijzonder omgaan met de informatievoorziening van hun burgers. Het is samengesteld met medewerking van een keur van auteurs, die ieder een deel van het verhaal vertellen. Juridische, politieke en economische aspecten komen aan bod. De gezichtspunten van zowel de bezitter van de informatie als de eindgebruiker worden globaal beschreven. Een blik op toekomstige ontwikkelingen completeert het boek. Gesteld wordt dat Nederland met zijn Wet Openbaarheid van Bestuur een koploper is op het gebied van gelijke toegang tot informatie voor iedereen. De kritische kanttekeningen die in Nederland bij de uitvoering van de wet worden gemaakt, hebben het boek niet gehaald. Enigszins pover, en onder verwijzing naar andere literatuur, wordt de stelling verdedigd dat landen met een voor iedereen gelijkelijk en vrij toegankelijke informatievoorziening economisch beter functioneren. Op zich is dat overigens geen onlogische gedachtegang. Interessant wordt het als de analyse laat zien welke moeite een land zich economisch moet getroosten om die toegankelijkheid te realiseren. De opzet van het boek is systematisch en consequent. Zo wordt elk hoofdstuk afgesloten met een concluderende paragraaf. Toch zal de gemiddelde controller weinig aan het werk hebben. Het biedt, ook metaforisch, weinig aanknopingspunten voor de praktijk. Wie belangstelling heeft voor de functie en organisatie van de publieke informatievoorziening in het belang van een optimaal functionerende nationale economie kan er vast wél goed mee uit de voeten. (HtB)

Naar een andere publieke sector. Hybriditeit en een andere wijze van publieke taakvervulling.
Drs. M.H. Meijerink & dr. G.D. Minderman (red.), Sdu Uitgevers, 2005, ISBN 9012107261, 161 blz.

Pure vormen moeilijk te handhaven
Het vraagstuk van de hybriditeit verdiende al geruime tijd een toegankelijk boekwerk. Organisaties in het publieke en het zakelijke domein ontwikkelen zich in deze complexe samenleving steeds meer naar vormen die niet puur zijn. Hoewel dat in de natuur bevorderlijk lijkt voor de overlevingskansen van organismen, heerst de overtuiging dat dit bij organisaties niet het geval is. Toch blijkt het in de praktijk moeilijk alleen te werken met pure vormen. Daarmee kan de vraag van de samenleving onvoldoende worden beantwoord.

Het vertrek van Meijerink als hoogleraar aan de VU is voor Minderman en de VU aanleiding geweest om een afscheidscongres rond het thema hybriditeit te organiseren en een aantal auteurs uit te nodigen hun gedachten over het vraagstuk te laten gaan. Meijerink voorspelt het einde van de hybriditeit, maar dat blijkt vooral een definitiekwestie. Overheidsorganisaties zijn inherent hybride geworden doordat zij van eendimensionale taakorganisaties zijn veranderd in organisaties die het hoofd moeten bieden aan vele vormen van marktwerking. De hybriditeit voorbij, als het ware. Waar Simon in zijn proefschrift destijds zuivere organisaties bepleitte, constateert Kickert in zijn bijdrage dat de stikte scheiding misleidend en mythisch is. Frissen kiest zoals te verwachten was voor de stelling dat het ongrijpbare van hybriditeit haar kracht is.
Het mysterie moet bewaakt worden en dat moeten we met transparantie, verantwoordingsobsessies en bemoeizucht niet vernietigen. In 't Veld wijst op de belangen van synergie bij hybriditeit en adviseert over de hantering van de double binds om een stabiele cultuur te realiseren. Mouwen levert een overzichtelijk model voor de strategische positionering van hybriditeit waarmee menig controller uit de voeten zal kunnen.

Sturingsvereisten
Paardekoper definieert 'hybride falen' als begrip naast 'marktfalen' en 'overheidsfalen'. Hij adviseert overheden bijzonder kritisch te zijn op de sturingsrelaties met andere organisaties. Hij formuleert sturingsvereisten. Vele overheden onderhouden sturingsrelaties met andere organisaties terwijl onduidelijk is hoe zij dat doen en welke principes daarbij gelden. Daaraan zijn grote risico's verbonden waarop de controller meestal weinig zicht heeft. Deze zou er goed aan doen zijn organisatie uit te nodigen daarin helderheid te creëren. Minderman zelf legt de relatie met de commissie-Kohnstamm en adviseert het publiekrecht te voorzien van een duidelijk publiek personenrecht, zodat organisaties in de schemerzone zich goed kunnen organiseren en inrichten.

Wolfson plein ervoor te denken in termen van de transactiestaat, waarin bij een veelheid aan divergerende belangen de domeinen van verantwoordelijkheden zoveel mogelijk gescheiden moeten worden. Het boek besluit met een hoofdstuk waarin wordt ingegaan op de belangrijkste principes en recente ervaringen met betrekking tot management control. Al met al een boek waar de controller in het publieke domein niet omheen kan. (HtB)

Drs. H.T.M. ter Braak is docent strategie en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes. Drs. W.J. de Vries MPC CPC is werkzaam als controller bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en is voorzitter van het EICPC.