Keteninformatisering, publieke opinie en de Nederlandse economie

Dit keer drie volstrekt verschillende boeken. Werken in het publieke domein is werken in het publieke belang met oog voor de publieke opinie. Er zijn vele definities van wat de publieke opinie is. Opinieonderzoek vormt een activiteit die we steeds vaker onderdeel laten zijn van beleidsvormingsprocessen. Goed dat er eens een boek over geschreven is. Sinds het vorige nummer is een interessant Nederlands boek verschenen over keteninformatisering dat in de themalijst van de vorige keer niet had mogen ontbreken. Daarom wordt er in dit nummer aandacht aan gegeven. Tot slot: de Nederlandse economie is veel bejubeld en bekritiseerd. Een stevige analyse van dit fenomeen laat zich prima lezen.*

Publieke Opinie
De Boer en ’t Hart, Boom onderwijs, 2007, ISBN 978 90 4730015 1, 211 blz.

Het boek waagt een poging om het begrip ‘publieke opinie’ van een heldere definitie en context te voorzien: ‘Een publieke opinie over een onderwerp is de verzameling van meningen over dat onderwerp binnen een publiek, die tot uitdrukking zijn gekomen in communicatie en/of die aan dat publiek worden toegeschreven door afzonderlijke leden van dat publiek’. De auteurs bespreken de verschillende aspecten van een te kiezen definitie voor wat de publieke opinie is: de meningsverdeling, het individueel versus het collectief perspectief, de openbaarheidexpressie van meningen, de structuur, het politieke systeem, het onderwerp en de betekenis van de sociale norm. Afhankelijk van b.v. de positie die iemand inneemt, wordt gewicht gegeven aan de opinie.
Vervolgens wordt ingegaan op de problemen bij het definiëren van de publieke opinie. Daarbij wordt ondermeer de betekenis van de publieke opinie besproken in het dagelijkse leven en in de wetenschap, het gebruik van het begrip in verschillende wetenschappelijke disciplines, veranderingen van betekenis in de tijd; maar ook verschillende betekenissen tegelijkertijd en ten slotte de vervlechting van betekenis met de meetmethode en wijze van expressie. De dynamiek van de publieke opinie komt aan de orde en verschillende theorieën (normatief of empirisch)over de publieke opinie worden besproken. Het fenomeen van group think wordt uitgewerkt. De heersende opvatting hoeft niet altijd een meerderheidsbeslissing te zijn. Soms kan de angst voor isolatie ervoor zorgen dat sommige opvattingen niet naar voren komen.
De rol van de media vormt uiteraard een belangrijke factor bij de vorming en ontwikkeling van de publieke opinie. De auteurs maken ondermeer het onderscheid in de institutionele dimensie, de collectieve dimensie en de individuele dimensie en bespreken elementen van deliberatie en sociale controle. Het communicatieproces is dynamisch en geheel zonder begin- en eindpunt. Door uitgebreid stil te staan bij de manier waarop wij de publieke opinie begrijpen en het samengestelde karakter er van te doorgronden kun je de vraag beantwoorden met welke middelen en op welke wijze je de openbare mening kunt onderzoeken. Te vaak wordt misbruik gemaakt van onderzoeksgegevens voor beleidsbeslissingen. De oorzaak ligt dan bij een inadequate analyse van wat nodig is. Het boek sluit af met een hoofdstuk waarin de verschillende tekortkomingen van opiniepeilingen worden besproken en vertaald naar standaardeisen die er aan te stellen zijn. Uiteindelijk is de beste validatie van een opiniepeiling te vinden bij het proces van openbare meningsvorming zelf. Al met al een goed en prettig leesbaar boek waarin voor onderzoekers en beleidsmakers het fenomeen van de publieke opinie theoretisch en praktisch hanteerbaar wordt gemaakt voor de eigen praktijk.

Geboeid door ketens, samenwerken aan ketenautomatisering
Jan Grijpink, Tim Berkelaar, Dennis Breemen, Brian Domisse, Rina Steenkamp, Platform ketenautomatisering, 2007, ISBN 978 90 8114701 9, 288 blz.

Het platform keteninformatisering bestaat tien jaar. Een goed moment voor een aantal professionals hun ervaringen te bundelen in een boek waarin theorie, methoden en bijdragen over ketens en ketensamenwerking zeer leesbaar bijeenkomen. De auteurs hebben er zorg voor gedragen dat de geboden inzichten door goede definities en toelichting heel toegankelijk zijn. In deel 1 worden de basistheorie en -begrippen aangereikt. In deel 2 worden een aantal ontwikkelingen geschetst vanuit het eigen karakter van het publieke domein. Te noemen zijn de ingewikkelde bestuurlijke lijnen van besluitvorming, het ontbreken van een dominante ketenpartner, het gebrek aan incentives om over de eigen grenzen te werken en de angst voor verlies van autonomie. Maar ook het Europese perspectief en krachtenveld wordt geraakt, evenals b.v. het vraagstuk van terrorismebestrijding. In deel 3 worden een aantal ontwikkelingen in theorie en methoden beschreven. Ontwikkelingen rond de ICT-infrastructuur, de veiligheidspraktijk, privacyvraagstukken en risicoprofilering en maatschappelijke effecten van keteninformatisering worden uitgewerkt. De oriëntatie van het boek is zoals in de titel al scherp geformuleerd de informatietechnologie. Daarmee reikt het verder dan met de automatiseringstechnologie is te realiseren. Tegelijkertijd vereist het vraagstuk van ketensamenwerking ook toepassing van andere theoretische kaders (b.v. de sociologie). Om op het niveau van de ketens te kunnen denken en werken moet je de (organisatie)systemen, waar ketens uit bestaan, kunnen overstijgen. Keteninformatisering wordt terecht als een mogelijke hefboom voor vernieuwing neer gezet. Het boek biedt interessante schema’s die adviseurs en controllers kunnen helpen bij het identificeren van problemen en oplossingen met betrekking tot ketenvraagstukken.**

Hollandse overmoed: hoe de beste economie van de wereld ontspoorde
Mathijs Bouman Uitgeverij de Balans: Amsterdam, 2006, ISBN 978 90 5018 699 5, 255 blz.

De Nederlandse economie heeft het afgelopen decennium een merkwaardige ontwikkeling doorgemaakt. Eind jaren negentig groeide de economie als kool en werden ruim een miljoen nieuwe banen geschapen. In het buitenland werd het Nederlandse poldermodel bejubeld. In het begin van deze eeuw echter zakte de economie ver weg en pas na omvangrijke (extra) ombuigingen kon worden voorkomen dat Nederland de Maastrichtse criteria met betrekking tot het EMU-tekort zou overschrijden. In dit boek probeert de economisch journalist Matthijs Bouwman de opmerkelijke op- en neergang van de Nederlandse economie te analyseren en komt hij met aanbevelingen om de Nederlandse economie structureel te hervormen. Interessant is zijn suggestie om voor alle werknemers boven de 40.000 euro de regels met betrekking tot ontslagvergoeding af te schaffen.
In zijn analyse gaat Bouwman grondig te werk en gebruikt daarbij economische analyses van de OECD en de EU. Ook wordt stilgestaan bij de inzichten in de internationale literatuur. Zowel de werking van de Nederlandse arbeidsmarkt als het begrotingsbeleid hebben naar zijn oordeel de diepte van de conjunctuurgolf versterkt. Doordat de arbeidsmarkt onvoldoende flexibel was, was er krapte op de arbeidsmarkt. In 2002 was de werkeloosheid gedaald tot twee procent, terwijl het aantal vacatures tot recordhoogte steeg. Belangrijkste steen des aanstoots was het begrotingsbeleid. Omdat conjuncturele meevallers aan het eind van de vorige eeuw werden gebruikt voor structurele uitgaven, zoals salarisverhogingen voor onderwijzers en verplegers, werd het vuurtje verder opgestookt. En was er onvoldoende buffer voor de magere jaren. De daardoor noodzakelijke bezuinigen, samen met de omslag van het sentiment op de financiële markten, hebben de dip aan het begin van de volgende eeuw aanzienlijk verstrekt.

Op de economische analyse in dit boek is weinig aan te merken. Nieuw is dat het ook ingaat op de vraag op welke wijze draagvlak is te creëren voor hervormingsmaatregelen. Er is naar het oordeel van de auteur aan het begin van deze eeuw bewust gewerkt om de Nederlandse bevolking klaar te stomen voor noodzakelijke hervormingen. Jammer genoeg gaat hij niet in op de vraag op welke wijze in het huidige gesternte, waarin ook steeds behoefte aan zekerheid bestaat, draagvlak is te creëren voor de door hem gewenste structurele aanpassingen.

* Dit boek is besproken door Raymond Gradus.
** Zie www.keteninformatisering.nl voor bestellingen (€ 15 + € 3 verzendkosten).

Drs. H.J.M. ter Braak is wetenschappelijk hoofddocent strategievorming en verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.