De Verklaring van ambitieus toezicht

Een prachtig voorbeeld van een moreel kompas dat samen met het werk van de commissie van Femke Halsema kan rekenen op politiek draagvlak. Zo werd De Verklaring van ambitieus toezicht in een eerste reactie genoemd. De verklaring vergroot de aanspreekbaarheid van interne toezichthouders. Maar om daar meteen een kwaliteitsregister aan te verbinden ging sommigen te ver.

Het Zijlstra Center van de Vrije Universiteit presenteerde op 13 juni in de zaal van de Eerste Kamer de Verklaring van ambitieus toezicht. Daarin worden vier kernambities geformuleerd die beginnen met ‘ik wil’. Deze gaan in op de vraag welk gedrag toezichthouders willen tonen ten aanzien van informatievoorziening, maatschappelijke verantwoording, aanspreekbaarheid en professionalisering. De verklaring is het resultaat van een onderzoek aan de hand van zes rondetafelgesprekken met een brede groep toezichthouders. “Alles bij elkaar ligt hier een hoog ambitieniveau, waarmee toezichthouders voor zichzelf een stip op de horizon zetten en formuleren welk gedrag en welke attitude zij voor ogen hebben. Geen nieuwe norm of code, maar concrete uitgangspunten waar toezichthouders persoonlijk voor kunnen gaan staan en die ze kunnen waarmaken,” zo omschreef Goos Minderman, hoogleraar Public Governance aan de VU, de verklaring tijdens de presentatie voor zo’n honderd toezichthouders. De Verklaring van ambitieus toezicht is opgenomen in deel III van de serie publicaties ‘Waar is de raad van toezicht?’.* Minderman overhandigde het boek aan de voorzitters van de verenigingen van toezichthouders VTW, VTOI en VTZ en aan vertegenwoordigers van drie ministeries die het onderzoeksproject ondersteunden.

Moreel kompas
In een uitgebreide reactie noemde Edith Hooge, onderzoekster aan het CBMO van de Universiteit van Tilburg, de verklaring een prachtig voorbeeld van moreel kompas: “Dit boek komt als geroepen! De laatste vijftien jaar hebben we vooral aandacht besteed aan de harde kant, maar goed bestuur staat of valt met de zachte kant: de waarden en de normen. Naar aanleiding van incidenten wordt het beroep op het morele kompas van bestuurders en toezichthouders steeds belangrijker. Meer dan ooit wordt gevraagd dat zij het juiste gedrag vertonen. Dit onderzoek laat zien dat het aan goede wil niet ontbreekt. Die wil wordt gedeeld.” Hooge plaatste wel een kanttekening bij het onderzoek: een cruciale onderzoeksvraag die niet beantwoord is, is wat toezichthouders de afgelopen jaren in de weg stond om het te zo te doen. Ze pleitte daarom voor meer observatieonderzoek. Ambities vragen volgens Hooge om een sterke gedragsdiscipline, een passende leiderschapsstijl en meer aandacht voor psychologie.

Reacties
In de zaal- en forumdiscussie die volgde, toonden toezichthouders zich verheugd met de verklaring: “Het getuigt van professionaliteit dat je keer op keer vertelt waar je voor staat. Laat dit eerst maar tot ons doordringen voordat we weer aan het werk gaan” (A.W. Schoch). “De ik-wil-formulering spreekt mij als jongere toezichthouder aan. Het betekent een legitimering van wat je aan het doen bent” (G. Bikker). Volgens Pieter Hettema, voorzitter VTOI, helpt de verklaring zijn vereniging bij het proces van professionalisering van toezichthouders in de sector: “We hebben geen behoefte aan nog meer regels. We zijn bezig om de onderliggende waarden te verhelderen.” Norbert de Melker van het NKCC reageerde: “We krijgen een nieuwe generatie toezichthouders en daar moeten we normen en waarden anders laten landen. Dit boekje is een mooie basis om naar de toekomst van het toezicht te kijken. Samen met een goed systeem van beloning en juridische aansprakelijkheid.”

Aanspreekbaarheid afdwingen?
Hans van der Vlist, SG ministerie van OCW: “Samen met het werk van de commissie van Femke Halsema moet dit iets moois opleveren dat kan rekenen op politiek draagvlak. Het is duidelijk dat de wil er is. Nu moeten we het ook gaan doen!” Om de eventuele vrijblijvendheid van de verklaring weg te nemen stelde Erik Jan van Kempen, directeur woningmarkt bij het ministerie van BZK, voor meteen al per 1 juli a.s. een register voor toezichthouders in het leven te roepen en daaromheen de kwaliteitscontrole te organiseren. De reacties hierop waren echter terughoudend. “Aanspreekbaarheid organiseren is prima, maar we moeten waken voor een soort legalisme”, aldus toezichthouder Schoch.

Paul Simons is journalist. Hij verzorgt regelmatig een bijdrage voor TPC.

Noot
* Goos Minderman, Sjors van den Berg, Gerdien Bikker-Trouwborst, Erik van Marle, Paul Simons, Mark Somers en Esther Spetter, Waar is de raad van toezicht? Deel III - De Verklaring van ambitieus toezicht, Boom|Lemma, 2013, 79 pagina’s, ISBN 9789059319974.