Rekenkameronderzoek als spiegel van de tijd

Uit een meerjarige analyse van de jaarlijkse RekenkamerMonitor en onderzoeksaanvragen over de periode 2004-2012 volgen twee trends in rekenkameronderzoek. De trends tonen de potentie van rekenkamers en rekenkamercommissies om in verschillende tijden overtuigend te zijn. Die potentie daadwerkelijk benutten vergt specifieke vaardigheden. Het is de uitdaging voor rekenkamer(commissie)s om deze vaardigheden te borgen en door te ontwikkelen.

Weerspiegeling
De eerste trend is dat de populariteit van onderzoeksonderwerpen zaken weerspiegelt waar politieke en maatschappelijke aandacht voor is. Een goed voorbeeld vormt het grondbeleid van gemeenten. Daar waar tot 2008 zelden onderzoek werd verricht naar grondexploitaties en bijbehorend beleid, komt dit onderwerp in de RekenkamerMonitor 2009 op plek één in de top vijf van meest voorkomende onderzoeksonderwerpen binnen. Toen de ernst van de crisis doordrong, kwam bij gemeente(rade)n de behoefte op om inzicht te krijgen in de consequenties voor de eigen financiële situatie. Rekenkamers zijn op die behoefte ingesprongen. Een ander voorbeeld is het volgende. Nu gemeenten steeds meer samenwerkingen aan (moeten) gaan, wordt de vraag nog actueler hoe de gemeente(raad) grip houdt. Het onderwerp verbonden partijen en (inter) gemeentelijke samenwerking staat voor 2013 het meest op de onderzoeksagenda van rekenkamercommissies, zo bleek al uit de RekenkamerMonitor 2012. Onze verwachting is dat ook rekenkamers vaker gezamenlijk onderzoek gaan doen of zelfs fuseren vanwege de sterk groeiende verbondenheid tussen gemeenten.

Verschuiving
De tweede trend betreft een de toegenomen diversiteit in onderzoeksonderwerpen door een verschuiving van onderzoek van het raadsinstrumentarium an sich naar beleidsinhoudelijke thema’s. Zo gingen in de opstartfase van rekenkamers drie van de vier onderzoeken volledig over het sturingsinstrumentarium en de positionering van de raad richting college. Dat paste bij de gewenning aan het duale bestel. Onderwerpen die veel aan bod kwamen waren de kwaliteit van de programmabegroting en de sturende rol van de raad. Geleidelijk is de omslag gemaakt naar meer beleidsinhoudelijk onderzoek.
Tegenwoordig behoren twee op de drie onderzoeksaanvragen tot deze categorie. Het gaat bijvoorbeeld om beheer van de openbare ruimte, onderwijshuisvesting en armoedebeleid. In deze onderzoeken vormt de beleidsinhoud de basis waaruit ook de kaderstellende en controlerende rol van de raad aan de orde komt en niet zozeer de rollen zelf. Een verklaring hiervoor is ook dat rekenkamercommissies actiever benaderd worden door raadsleden met onderzoeksuggesties en zij dit zwaarder laten meewegen in hun onderwerpkeuze. Uit de RekenkamerMonitor 2012 blijkt 60% van de rekenkamercommissieleden actief benaderd te zijn door raadsleden met onderzoeksonderwerpen, terwijl dit in 2011 slechts 28% was.

Een rekenkamer(commissie) die een relevante bijdrage levert aan publieke verantwoording en kwaliteit van het bestuur heeft een goed oog voor het tijdsgewricht waarin zij werkt. Dat vereist een open blik, situationeel besef, betrokkenheid bij de raad en veranderingsbereidheid. Uitdaging genoeg voor rekenkamers en rekenkamercommissies om ook in de toekomst overtuigend te zijn.

Hans Oostendorp en Marten Westeneng werken bij Necker van Naem.