Ondernemerschap, auditing en waarden in het publieke domein

Ondernemerschap in het publieke domein; hoe gaat dat in de praktijk? Kim van Eijck deed er onderzoek naar en informeert de lezer. De praktijk blijkt weerbarstig. Auditing is in ontwikkeling. Maar wat betekent dit voor de auditor? Mark van Twist e.a. nemen de lezer mee in de dilemma’s waar de auditor in de praktijk voor blijkt te staan. Waarden zouden veel centraler moeten staan in de benadering van vraagstukken van management accounting. Kees Tilleman legt uit hoe dat kan.

Crafting spaces – Strategies of Social Entrepreneurs for Managing Agendas
Kim H. J. van Eijck, Vrije Universiteit Amsterdam, 2014, 360 blz., ISBN

In dit, in goed leesbaar Engels geschreven proefschrift (met een Nederlandse samenvatting) neemt Van Eijck de lezer mee in de wereld van de ruimten waarin maatschappelijke behoeften worden geïdentificeerd, beoordeeld en uiteindelijk gevangen in agenda’s. Zijn object van studie ligt niet bij de klassieke beleidsmakers, maar bij de sociale ondernemers, die publiekebehoeftenagenda’s (PNAs) proberen te realiseren. Daarbij kijkt hij ook naar de effecten op public governance. Door de terugtrekkende overheid zou je verwachten dat er een beweging van government naar governance plaatsvindt.

Het thema is zeer actueel. De opzet van de studie boeiend. Het resultaat misschien minder verrassend. Het valt de auteur tegen wat sociale ondernemers weten te presteren in het realiseren van nieuwe agenda’s. Je zou misschien verwachten dat bij een zich terugtrekkende overheid meer speelruimte ontstaat voor het middenveld. De managers vallen vaak terug in oude rollen en oud volgzaam gedrag, omdat zij gehinderd of beperkt worden door bestaande instituties binnen en buiten hun organisaties. Op grond daarvan voorspelt Van Eijck dat de beweging naar governance zal vertragen, stil komt te staan en mogelijk zelfs wordt teruggedraaid, zolang middenveldmanagers niet in staat zijn om hun strategische repertoire uit te breiden naar ruimten voor PNAs. 

Het boek begint met de introductie van de vraagstelling en vervolgens de context. Daar dient zich een degelijk kwalitatief onderzoek aan. Daarna volgen de theorie en conceptualisering, de onderzoeksopzet, de beschrijving van de praktijk en de typering. Dan wordt de relatie gelegd naar de formele agenda’s om daarna in te gaan op het bouwen en zetten van de individuele agenda’s. Hoe wordt ruimte gecreëerd voor PNAs? Door te overtuigen, te provoceren of pragmatisch te werk te gaan. Elke benadering creëert zijn eigen weerstand. Helaas kan de lezer de bewijsvoering niet terugvinden. Dan volgt het overzicht van de gedragswetenschappelijke en institutionele analyse en ten slotte de conclusies en discussiepunten.

De traditionele ‘publieke administratie’ en het ‘nieuwe publieke management’ dicteren nog altijd de dagelijkse praktijk. Sturingsmechanismen bestaan naast elkaar en oefenen conflicterende of tegenstrijdige druk uit op de samenleving. De studie laat zien dat de specifiek strategische praktijk wordt bepaald door de interactie tussen de drie werkgerelateerde kenmerken:

• werkactiviteiten, geïnitieerd door maatschappelijke ondernemers of door anderen, waarbij PNAs worden gebouwd en vastgesteld;
• werkrelaties die maatschappelijke ondernemers ontwikkelen met belanghebbenden, terwijl PNAs ontstaan; deze werkrelaties vormen een web van actoren waarin informatie wordt gedeeld en afhankelijke relaties kunnen ontstaan, door macht of omdat gedeelde kansen worden erkend;
• de werkdefinitie die de maatschappelijke ondernemer herdefinieert, terwijl de PNAs worden gebouwd en vastgesteld.

Het werk van een manager en de organisatie die hij vertegenwoordigt, is een dynamisch en fluctuerend verschijnsel dat onderhevig is aan veranderingen in de omgeving, in plaats van statisch en stabiel. De interactie tussen deze drie kerneigenschappen bepaalt deels het managen van ruimten voor PNAs.

De internal auditor in het publieke domein - Drijfveren en dilemma’s principes en paradoxen
Mark van Twist, Martijn van der Steen, Henk Bouwmans, Hans Bekkers, Den Haag, Boom Lemma uitgevers, 2013, 126 blz., ISBN 9789462360358

Dit in samenwerking met een aantal organisaties en practitioners gerealiseerde, gemakkelijk leesbare boek geeft een scherp beeld van de stand van zaken van het denken in Nederland over de interne auditfunctie. Geen methodenboek, veel literatuurverwijzingen, wel een boek over de plaatsbepaling van het domein. In het eerste hoofdstuk wordt de maatschappelijke relevantie van de functie in het publieke domein toegelicht. Elke organisatie kent vier defensielijnen in de bewaking van de bedrijfsvoering: het management, de monitoring (o.a. interne controle) de interne en de externe audit. Feiten worden steeds belangrijker in de beoordeling van organisaties. Tegelijkertijd is de beoordeling van de feiten altijd onderhevig aan de context waarin ze geplaatst worden. De grenzen van de auditor, van binnen of buiten kijken, staan gemakkelijk ter discussie.
Hoofdstuk twee richt zich op de percepties rond de beroepsgroep. De affaires die we de afgelopen jaren kenden, ontstonden niet omdat er geen grip was, maar omdat het hele systeem, inclusief de top, ze mogelijk maakte. De auditor heeft de ongemakkelijke taak ‘het ongemak van het weten’ te verzorgen.
Hoofdstuk drie gaat in het bijzonder over de positie van de auditor. De auditor moet zien en gezien worden. Een goede positie is een voorwaarde, maar onvoldoende voor succes. De ideale positie bestaat niet en zal een pendulebeweging kennen, dichtbij en ver van het bestuur, om voldoende onafhankelijk en betrokken te kunnen functioneren. In hoofdstuk vier worden professionaliteit en beroepsernst als kenmerken van het vak van de auditor beschreven. De principaal-agentbenadering en de stewardshipbenadering krijgen een plek. De aanpak van de auditor moet een gestructureerde modelmatige benadering combineren met een meer intuïtieve en ontwikkelende benadering.
In hoofdstuk vijf staat de performance centraal, waarbij de paradoxale verwachtingen die leven rond het werk van de internal auditor beschreven worden. In het zesde en laatste hoofdstuk gaat het over de progressie in het vak en de verwachtingen die de auteurs daarover naar de toekomst hebben. Hoe gaat deze zich verhouden tot de grensoverstijgende netwerken en niet plaatsgebonden opererende verbanden?

Van cijfers naar waarden – De nieuwe realiteit voor management accounting & control
Kees Tilleman, Vakmedianet Management B.V., 2013, 172 blz., ISBN 9789013119510

Tilleman neemt de lezer mee van de relevantie van de ontwikkeling van cijfers naar waarden, via een beschrijving van de praktijkontwikkelingen, naar de vier belangrijkste macro-economische bewegingen in de samenleving. Daarbij gaat het om de beweging van controle naar vertrouwen, die van robuuste en vaste structuren naar flexibele en wisselende verbanden, van optimalisatie en efficiency naar innovatie en effectiviteit, en tot slot die van economische winst naar meervoudige opbrengsten.
Daarna volgt een beschrijving van de economische versus de sociale mens, en hoe zij elkaar ontmoeten. Vervolgens biedt Tilleman een nieuw perspectief op het vak, dat vervolgens in 24 concrete bouwstenen voor accounting & control wordt vertaald en daarna toegepast op enkele populaire MAC-methoden en -technieken. De 24 bouwstenen zijn verdeeld over de vier perspectieven: plannen, verbeteren en vernieuwen, beheersen en verantwoorden. Het is een goed leesbaar, verantwoord, maar niet al te ver reikend boek. Een interessant boek voor de beginnend controller.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent Strategie en Verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.