Verschillende, met forse opgaven belaste werelden

Joris Luijendijk neemt de lezer mee in de bankenwereld van de Londense city. Maurits Kreijveld en medewerkers geven een inkijkje in de wereld van de platformen. Arno Nuijten en Mark van Twist beschouwen met collega’s de wereld van de IT-audit. Alle schrijvers dienen buitengewoon boeiende belevenissen op.

Dit kan niet waar zijn – Onder bankiers
Joris Luyendijk, Amsterdam/Antwerpen, Atlas Contact, 2015, ISBN 9789045028163

Luyendijk begeeft zich als antropoloog in de financiële wereld van de City of Londen. In vier delen en dertien hoofdstukken neemt Luyendijk de lezer inspirerend mee in verschillende perspectieven op de bankwereld. Hij probeert medewerkers op verschillende posities te spreken te krijgen. Dat lukt zeker in het begin maar moeizaam. Aanleiding voor zijn zoektocht was de crash van 2008. Wat is het probleem?
Het probleem kent vele gezichten. Gaan zij het oplossen of gaan wij het oplossen? Het systeem van de bankwereld heeft verdacht veel weg van de lege cockpit. Luyendijk als Kuifje onder bankiers. The Gardian nodigde hem uit tot de expeditie die hem langs tweehonderd mensen in het financiële centrum van Europa brachten. Het begon bij de vraag waarom mensen vaak zo weinig belangstelling tonen voor onderwerpen die hun eigen belang direct raken. Hij had zijn aanpak al eens uitgeprobeerd bij de vraag of elektrische auto’s een goed idee zijn. De leercurve van voortdurend nieuwe vragen was zijn stijl waarbij iedereen hem graag te woord stond. Maar de code of silence, waardoor boven elk gesprek een wolk van angst en stress hing, weerhield velen om personen met naam en toenaam te noemen. Je riskeert je baan, je reputatie of een schadeclaim. Daar gaat de leercurve.
In de twee jaar die zijn expeditie duurde werd uiteindelijk stapje voor stapje de wereld opengelegd. Frontoffice, miden backoffice, risk en compliance, alle leveren zo hun eigen bijdrage in een systeem dat de bankenwereld heet te zijn. De internetzeepbel en de crash van 2008 zijn beide gebeurtenissen die ook in de toekomst niet uit te sluiten zijn. De maatregelen die sindsdien genomen zijn laten het onderliggende fenomeen liggen. Deze wereld van het grote (andermans) geld kent vele perverse prikkels. Hard werken leidt hier tot verlies van verbinding met de werkelijkheid, of erger met jezelf. Luyendijk slaagt erin, een materie die elke goed opgeleide econoom gemakkelijk moet herkennen, ook voor niet economen inspirerend en toegankelijk weer te geven. Hij beschrijft het systeem waarin duidelijk is dat veel participanten in het systeem klem zitten. De kosten van je huis en de opleiding van je kinderen zijn in Londense city bijna onbetaalbaar. Maar ook de vele ontsnappingroutes voor geld en financieringsconstructies spelen een cruciale rol. Structuur en cultuur samen vormen de werkelijkheid waarin mensen bewegen. Van der Zwan schreef al eens een boek waarin hij de onbeheersbaarheid van de geglobaliseerde wereld inzichtelijk maakte. Luyendijk vraagt zich af of we ons nog wel banken kunnen permitteren die too big to fail zijn.

Het zou een vergissing zijn te denken dat de city op veilige afstand staat, hoewel de verschillen met Nederland (wordt toegelicht) groot zijn. De recente affaire rond de topsalarissen bij de ABN/AMRO maakt dat wel duidelijk. Binnen grote financiële instellingen zijn vele belangenconflicten in een huis bij elkaar gebracht. De Chinese muren die er op grond van regelgeving gebouwd zijn, ten spijt; zij helpen uiteindelijk onvoldoende. Het boek is een impliciete aanklacht tegen een wereldorde waarbij organisaties en mensen zichzelf buiten die orde kunnen plaatsen. Dat zij daarbij ook zichzelf verliezen is geen troost. Al met al een boeiend boek voor bestuurders, managers en controllers die zaken doen met de financiële wereld.

De kracht van platformen – Nieuwe strategieën voor innoveren in een digitaliserende wereld
Maurits Kreijveld, Jasper Deuten, Rinie van Est, Den Haag: Vakmedianet Rathenau instituut, 2014, ISBN 9789462760097

Na de ontdekking van processen, ketens en netwerken is er nu de ontdekking van het essentiële belang van platformen. De wereld om ons heen digitaliseert in snel tempo. In dit boek gaan Kreijveld en zijn medewerkers op zoek naar de maatschappelijke en economische betekenis van digitalisering voor innovatieprocessen. Hoe werken ze samen en hoe concurreren ze met elkaar en hoe zetten ze daarbij technologie in. Drie factoren hangen nauw met elkaar samen: het ontwerp van de gedeelde technologie, de sociale en culturele samenwerkingsstructuur en de economische dynamiek van concurreren.

In een zevental hoofdstukken en een drietal intermezzo’s wordt de lezer meegenomen door een erg onoverzichtelijke, complexe en zeer dynamische wereld. Samen (1) kun je sneller innoveren, maar (2) the winner takes it all. Dat hoofdstuk behandelt de wereld van de apps, van Apple, Google, Microsoft, Nokia, Samsung en ga zo maar door. Wat is de strategische ruimte geweest? Hoe is die benut en met welke effecten? Dan volgen platformen in de zorg (3) en in de (4) maak (3D) en de aardappelveredeling (6). Zij worden uitgebreid onderzocht en beschreven. Dan crowdfunding (5), het gaat om meer dan geld! Conclusies (7): kracht benutten en macht beteugelen. Kreijveld sluit af met tien handelingsopties voor overheden om platformen te stimuleren en reguleren. Je blijft als lezer vooral achter met vragen over wat nu eigenlijk steeds beslissend is geweest voor de winnaars. Dat is onbevredigend en inspirerend tegelijk.

De kracht van platformen kan doorslaan in overmacht en machtsmisbruik. Dat vraagt om beteugeling. Platformen gaan over de terreinen van organisaties heen en opereren per definitie globaal. Dat vraagt supranationale maatregelen in het besef dat platformen niet-statische entiteiten zijn, maar voortdurend evolueren. Net als biologische ecosystemen kenmerken zij zich door de permanente wisselwerking tussen deelnemers onderling en met hun omgeving. Vaak brengen ze elkaar op een hoger plan, soms bedreigen ze elkaar in hun bestaan. Bestuurders, managers, inkopers, controllers, zij allen kunnen leren van dit boek, hoe moeilijk het ook leesbaar is.

IT-Complexiteit en Beheersing – Op zoek naar woorden voorbij bestaande kaders
Arno Nuijten & Mark van Twist, ESAA, 2014, ISBN 9789056771478

De wereld van IT-auditing wordt nog steeds complexer. Dit boek is geschreven ter gelegenheid van het 25-jarig lustrum van de IT-Auditing & Advisory-opleiding aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Een selectie van hoogleraren beschrijft in tien hoofdstukken verschillende perspectieven op de agenda van de auditor van de toekomst. ‘Waarom complexiteit’ als thema, de spanning tussen flexibiliteit en bestendigheid, het psychologische mijnenveld, vernetwerkte risico’s als bron van complexiteit, business IT-disalignment als nieuwe noodzaak. Zij vormen alle thema’s die goed leesbaar uiteen worden gezet.

IT-complexiteit strekt zich uit over meerdere domeinen: strategievorming, projecten, beheer en gebruik, voor zover die begrippen nog te onderscheiden zijn. De centrale vragen waar op wordt ingegaan zijn: wat versta ik (als auteur) onder complexiteit? Hoe zouden organisaties IT-complexiteit tegemoet kunnen treden? Welke uitdagingen vloeien daaruit voort voor onderzoek en praktijk op het gebied van IT-auditing?

De voortgaande technologische ontwikkeling is geleidelijk aan het veranderen. Was IT lange tijd slechts een facilitair middel dat bedrijfsprocessen efficiënter maakte door deze te automatiseren, inmiddels is IT zover geïntegreerd in bedrijven en zelfs in onze maatschappij als geheel, dat het een bedrijfsmodel op zich is geworden. Maar dat betekent ook dat IT een onderscheidend middel in innovatie is geworden en disalignment een concurrentievoordeel kan opleveren. De dilemma’s die dit oplevert veronderstellen een voortdurende kritische opstelling van de auditer en oog voor meer dan beheersbaarheid, voor bijv. black swans en vernetwerkte risico’s. De term ‘IT-complexiteit’ geeft stof voor beschouwingen die ongemakkelijk aanvoelen, maar wel zeer de moeite waard zijn om je als controller in te verdiepen. Je krijgt er bovendien een mooie literatuurlijst bij cadeau.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent Strategie en Verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij WagenaarHoes.