Leiderschap en economie

Paul Woodruff biedt een zeer indrukwekkend boek over de diepere betekenis van leiderschap en laat de Griekse mythologie leven in alledaagse vraagstukken. Uri Gneezy en John List maken duidelijk dat alles economie is. Menig bestuurder en controller zal ontdekken dat veel van zijn waarheden, niet ‘waar’ zijn. Een wetenschappelijk zeer overtuigend boek dat de ‘feiten’ in een nieuw daglicht plaatst. Jan Brouwer leert ons rekenen aan de stad. De wereld van de ruimte en het geld komen bij elkaar.

Het Ajax-dilemma – Filosofie van het leiderschap

Paul Woodruff, Rotterdam: Lemniscaat, 2017, 240 blz., ISBN 9789047708810

Met ‘Het Ajax-dilemma’ levert Paul Woodruff een boeiend en zeer lezenswaardig inzicht in waar leiderschap voor staat. In de vier delen van dit boek, vertaald door Jan Vorstenbosch, wordt de lezer meegenomen in de wereld van de Griekse filosofie. Het werk van Paul Woodruff, filosoof en Vietnamveteraan laat zich plaatsen in de ontwikkeling van het denken van het communitarisme en de levenskunst. Het communitarisme beklemtoont dat de mens afhankelijk is van de gemeenschap en zet zich af tegen het dominante denken van het liberalisme. 

De dramatische ontsporingen van soldaten wijdt Woodruff aan falend leiderschap. ‘Eerlijke’ opvattingen van rechtvaardigheid zijn soms een heel slecht idee, omdat juist teamspirit en kameraadschap, en op gedeelde ervaringen gebaseerde loyaliteit in een gevechtseenheid belangrijk zijn voor de moraal en mentale gezondheid van soldaten. Het Ajax-dilemma verbindt op indringende wijze de Griekse oudheid en de worsteling van ons Westers zelfbesef met actuele vraagstukken rond eer, beloning en verdienste binnen een gemeenschap. 

In deel een legt de auteur zijn ambities met het boek uit. In deel twee volgt het verhaal van Ajax, Odysseus, koning Agamemnon en andere karakters die hun eigen perspectief hebben op het mythologische dilemma waar zij zich voor geplaatst zien. Wie heeft recht op het harnas van de overleden Achilles? In deel drie volgen de lessen uit het verhaal van Ajax. In deel vier neemt Woodruff ons mee in zijn perspectief op rechtvaardigheid als menselijke wijsheid. 

Beloningen hebben in een gemeenschap verschillende betekenissen. Te vaak is dat besef er niet, met desastreuze effecten. Eerlijkheid sluit mede­dogen uit en dat doet rechtvaardigheid niet. Principes vormen soms een belemmering voor mededogen. Als je mededogen in je hart niet wil verstikken, houd dan niet vast aan principes. Doorgeslagen managers en bureaucratieën kunnen er iets van leren. 

Idealen hebben dubbelgangers. Dat van wijsheid is kennis, dat van leiderschap management en dat van rechtvaardigheid eerlijkheid. Hetzelfde geldt voor de manier waarop zij worden nagestreefd. Woede gaat over rechtvaardigheid in de ziel. Als zij niet tijdig wordt geuit is het effect desastreus. Menig bestuurder, leider en controller zal zich ondersteund weten met de inzichten uit dit boek.

Alles is economie – De verborgen motieven van ons gedrag

Uri Gneezy en John List, Amsterdam: Meulenhoff Boekerij, 2014, 303 blz., ISBN 978-90-290-8989-0, ISBN 978-94-0230-171-7 (e-boek)

Het boek levert veel inzichten die ‘onze aannames voorbijgaan’. Waarom we doen wat we doen? Elk hoofdstuk heeft zo een uitnodigende titel en ondertitel, zoals: ‘Mensen laten doen wat je wilt dat ze doen? Wanneer prikkels wel en niet werken, en waarom’, ‘Hoe kan je de prestatiekloof overbruggen: ontevreden met zilver, tevreden met brons’ en ‘Openbaar onderwijs: een probleem met een prijskaartje van 627 miljard’. 

Het economische systeem is geen reageerbuis: er zijn duizenden bedrijven en miljarden mensen. In weerwil van de economische opvattingen tonen Gneezy en List aan: ook als er sprake is van ‘vervuiling’ (als we de werking van dingen onderzoeken in onbeheersbare, onvoorspelbare, echte omstandig­heden), leveren gerandomiseerde veldexperimenten echte antwoorden op. 

Het veldexperiment is een van de belangrijkste empirische innovaties van de afgelopen decennia. Met deze methodologie kunnen we niet alleen iets meten wat daadwerkelijk plaatsvindt, maar kunnen we ook bepalen waaróm het plaatsvindt. Veel gemaakte fouten worden vermeden. Correlatie is nog geen causaliteit! 

In plaats van te accepteren dat mensen er gewoon niets aan kunnen doen dat ze racistisch of vooringenomen zijn, wilden Gneezy (met een Joodse achtergrond en een familie die de Holocaust niet overleefde) en List meer weten over daadwerkelijke motieven om te discrimineren. Als je discriminatie echt een halt wilt toeroepen, richt je dan niet alleen op de lelijke, racistische aspecten: dat is (deels) de verkeerde dader. Richt je op de economische prikkels voor discriminatie en kijk vervolgens door de microscoop. Je zult zien dat de meeste gevallen van moderne discriminatie veroorzaakt worden door mensen of bedrijven die gewoon meer geld willen verdienen. 

De succesvolle manager van morgen zal zijn kennis uit veldexperimenten halen en die inzichten gebruiken om de winst van het bedrijf te verhogen. De auteurs ambiëren aan de lezer een beter idee te leveren van wat wel en wat niet werkt. Het boek voldoet volstrekt aan die ambitie. Zo tonen de auteurs aan dat financiële prikkels vaak eenmalig en of averechts werken. Als je iemand moet motiveren, moet je je eerst goed afvragen of de prikkel de bereidheid om te handelen zónder prikkel (om het milieu te sparen door blikjes in te zamelen, kankeronderzoek te ondersteunen, enz.) niet in de weg gaat zitten. De wereld van het onderwijs wordt stevig gefileerd. 

Het boek is bijzonder interessant voor bestuurders, managers en controllers die geïnteresseerd zijn in waarom mensen doen wat ze doen en vandaaruit beleid vormgeven. Dat zou iedereen in het publieke domein moeten zijn.

Rekenen aan de stad

Jan Brouwer, Delft: JB Cultuur, 2017, ISBN 9789082722703

Jan Brouwer schreef met dit boek zowel een handboek als een achtergrondverhaal. Voor een breed publiek wordt de complexiteit van ruimtelijke investeringen inzichtelijk en hanteerbaar gemaakt. Brouwer verbindt twee ogenschijnlijk verschillende werelden – die van de ruimte en die van het geld – en opent deuren tot nieuwe manieren van denken en werken voor de vele betrokkenen bij het ‘maken van de stad’. Na het lezen van het boek begrijp je meer van de diverse markten, van de rollen van partijen, ben je in staat een beperkte marktverkenning te doen en kun je projecten doorrekenen gedurende de gehele levenscyclus.

Het boek kent vier delen en begint bij de omgeving. De komende tijd mogen we in de markt veranderingen (1) verwachten. De gebruiker (2) is de belangrijkste speler en geld (3) speelt een serieuze rol. Hoewel deze is begonnen zich terug te trekken vraagt de overheid (4) ook aandacht in de diverse markten (5). De context wordt bepaald in de stad (6). In deel twee gaat het om de voorbereidingen om tot investeringen te komen met eerst toekomstonderzoek (1), vervolgens de betekenis van kapitaalvorming (2) en planvorming (3) in deze wereld. Daarna volgen de toepassingen (4). In deel drie gaat het over de toepassing van het voorgaande bij een viertal voorbeelden. Deel vier bestaat uit de bijlagen, waaronder een begrippenlijst en literatuurlijst. 

Brouwer is zeer ingewijd in de materie en maakt de ambitie van een heel toegankelijk boek, ook mooi vorm­gegeven, nadrukkelijk waar. Het levert vele inzichtelijke tabellen en figuren. Hij lardeert het boek met cijferreeksen die de ontwikkelingen van de afgelopen vijftig jaar zeer inzichtelijk maken. De wetenschapper en praktijkman komen beiden uit de verf. Als wiskundige en filosoof verbindt hij met een grote culturele bagage vele werelden. Kapitaal heeft in zijn boek zowel fysiek, cultureel, als sociaal en financieel betekenis. 

Als je een rol wilt spelen in het maken van de stad of er als controller op toeziet, biedt dit boek een stevige basis.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent Strategie en Verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij Wagenaarhoes.