Blockchain: hoe te komen tot reële meerwaarde?

Blockchain lijkt het ‘Ei van Columbus’: de integriteit van gegevens binnen transactieprocessen is geborgd. Maar is dit realistisch? Wat brengt blockchaintechnologie nu echt? In dit artikel gaan de auteurs na wanneer ketens in een blockchain passen en wordt een aantal handvatten geboden om een ketenproces daadwerkelijk in de blockchain te zetten.

Blockchain zorgt voor een infrastructuur waarmee transparant een proces gevolgd kan worden en fraudevrij transacties kunnen worden uitgevoerd. Blockchain vervangt hiermee niet de conventionele applicaties die transacties verzorgen, maar zorgt dat de transacties in het proces als ‘blocks’ aan de ‘chain’ worden toegevoegd.

Deze kunnen hierdoor niet onopgemerkt worden gewijzigd doordat het toevoegen van blokken in de keten zichtbaar is voor alle partijen die deelnemen in de blockchain. De integriteit van gegevens binnen het proces is geborgd. Daarnaast is de goedkeuring van een transactie door een derde partij (trusted party) niet meer nodig, omdat het decentrale netwerk van de blockchain deze taak overneemt. Hierdoor wordt een stap geëlimineerd en kan het proces efficiënter verlopen.

Echter, met blockchain alleen kan niet altijd worden voorkomen dat onbetrouwbare gegevens worden geregistreerd. Garbage in is in beginsel nog steeds garbage out. Blockchain lost dit probleem niet direct op, al kan de techniek wel voorzien in een consensusmechanisme waarbij de kans aanzienlijk verkleind wordt dat onbetrouwbare gegevens worden geregistreerd. De toegevoegde waarde van blockchain is dus sterk afhankelijk van hoe en wanneer het wordt gebruikt. In dit artikel wordt hier met een pragmatische blik duiding aan gegeven. Daarnaast wordt een aantal handvatten geboden om een ketenproces in de blockchain te zetten.

Is de blockchain geschikt voor mijn ketenproces?

Niet alle ketens passen in een blockchain. Om te herkennen of een ketenproces geschikt is voor een blockchainoplossing kan deze getoetst worden aan een aantal criteria die in de literatuur1 worden genoemd. Hieronder volgt een opsomming van de meest elementaire criteria:
- De huidige keten bevat trusted parties (notaris, banken, accountants etc.).
- In de keten bestaat een contractuele relatie tussen partijen, of hier is behoefte aan vanwege enig wantrouwen tussen de partijen. 

- In de keten is behoefte aan transparantie (alle ketenpartners mogen alle transactie-informatie inzien).
- Binnen het proces vinden transacties plaats tussen diverse afzonderlijke actoren in de keten.
- Het ‘voorwerp’ dat geregistreerd wordt in de blockchain kan in een digitale vorm weergeven worden (voor fysieke voorwerpen heb je een digital twin nodig). Daarnaast verandert het subject gedurende de rit niet fysiek van vorm en inhoud.
• Binnen de gehele keten is er één enkele bron van waarheid.
• Hoge snelheid (milliseconden) van het doorzetten van transacties is niet vereist.
• Het is niet noodzakelijk dat grote hoeveelheden data (naast transactiedata) worden opgeslagen in de blockchain.

Indien de keten aan deze voorwaarden voldoet, dan kan blockchain helpen het proces aanzienlijk te verbeteren. Aan te bevelen is om vervolgens in afstemming met de ketenpartners te besluiten over een stapsgewijze projectmatige implementatie van blockchain.

Hoe te komen tot een geïmplementeerde blockchain?

De implementatie van blockchain is uiteindelijk een businessproject met een belangrijke ICT-component. Bij de initiatie hiervan is aannemelijk dat de volgende twee primaire vragen worden gesteld:

1. Waar begint de reis?
2. Hoe zorg ik dat deze reis tot een goed einde komt?

Ondanks dat het traject uiteraard per project verschilt, zijn er wel uniforme mijlpalen te benoemen die hiervoor houvast bieden. In de volgende paragraaf is een stappenplan uitgewerkt dat een globaal beeld geeft voor de opzet, inrichting en implementatie van een blockchain.

Voor het antwoord op de tweede vraag is de methodiek voor het blockchainproject essentieel. Aan te bevelen is om, mede omdat blockchain een relatief nieuw concept en nieuwe techniek is, een projectmethodiek te kiezen die voorziet in een wendbare, korte cyclische uitvoering. Dit geeft de mogelijkheid gedurende het proces adequaat bij te sturen. Dit betekent dat elke stap uit het stappenplan bestaat uit een aantal substappen met ieder een concreet resultaat.

Het initiële opgeleverde resultaat is dan mogelijkerwijs nog niet direct perfect, maar met elke substap wordt dit verbeterd tot het gewenste resultaat. Hiermee wordt bewaakt dat het leveren van resultaat centraal staat en het project dynamisch blijft. In essentie wordt door middel van prototyping gezorgd dat op interactieve wijze een getoetst en breed gedragen resultaat wordt geleverd. Daarnaast is aan te bevelen om als onderdeel van deze toets telkens te spiegelen of nog steeds de elementaire criteria uit de vorige passage van toepassing zijn.

• Procesanalyse van de huidige keten inclusief de door de partijen ervaren knelpunten. Met een aantal ketenpartijen wordt de gehele keten in kaart gebracht. In deze keten wordt met name aandacht besteed aan de activiteiten die nodig zijn om vertrouwen in de keten en de registraties te krijgen. Dit zijn namelijk in de blockchain de onderdelen die van vitaal belang zijn. In deze fase wordt bepaald of de keten geschikt is voor het toepassen van de blockchaintechniek.
• Opstellen van de (maatschappelijke) business case. Maak inzichtelijk wat de verwachte kosten en opbrengsten van de blockchain worden. Neem hierin ook de voorziene maatschappelijke outcome van het nieuwe proces mee. Denk hierbij naast de geschatte doorlooptijd van het proces bijvoorbeeld ook aan de meerwaarde van de verbetering van de inzichtelijkheid in het proces, kosten van het proces en voorkoming van fraude binnen het proces.
• Opstellen eerste ketenschets met ketenpartners. Op basis van de inrichting zoals die momenteel is wordt een alternatief uitgewerkt op basis van blockchainprincipes. Dit geeft een eerste inzicht in de mogelijkheden die blockchain kan bieden en wat de eventuele veranderingen zijn in het proces.
• Uitwerken proof of concept (POC). Op basis van de schets wordt een eerste proof of concept uitgewerkt en besproken met de relevante ketenpartners. Proof of concept is nodig om beter inzicht te krijgen in de (on)mogelijkheden van blockchain.
• Verder uitbouwen van de blockchain. In behapbare substappen wordt de blockchain verder uitgewerkt en wordt deze getest en bijgeschaafd. Continueer deze aanpak tot de hele keten gereed is, klaar voor implementatie (dus inclusief uitgevoerde ketentest).
• Opzetten pilot. Blockchain is een nieuwe techniek maar tevens een totaal andere kijk op ketens. Het implementeren zal op weerstand en mogelijk andere onvoorziene implicaties leiden. Om dit direct in de keten uit te rollen is veelal te riskant. Start dus eerst met een pilot om te beoordelen of het ook daadwerkelijk werkt en medewerkers in de keten de verandering kunnen absorberen.
• Evalueren pilot. In overleg met de ketenpartners wordt de pilot geëvalueerd en besloten of de blockchain wel of niet definitief en breed in de keten wordt uitgerold.
• Uitrollen. De verdere uitrol is onderdeel van de totale implementatie van de nieuwe keten. Alle aspecten die daarbij komen kijken worden meegenomen.

Blockchain is een bepaalde manier van denken en uiteindelijk een softwareoplossing voor bepaalde vraagstukken. Zoals het woord chain in de term blockchain aangeeft hebben wij te maken met meerdere partijen in een keten. Implementaties in ketens vragen gedegen afstemming en zijn niet altijd even makkelijk. Zeker niet indien ketens tegengestelde belangen hebben en soms (binnen de overheid) gedwongen worden samen te werken.

Ook projecten met blockchaintechnologie kunnen zoals alle andere projecten niet altijd het gewenste effect hebben en leiden tot mislukkingen. Zoals in de beschreven aanpak is aangegeven is een korte cyclische project­aanpak de aanbevolen route om een project beheersbaar uit te voeren.

Tot slot

Blockchain is een veelbelovende techniek en denkwijze, die voor bepaalde ketens interessante verbeteringen biedt. Wel wordt opgemerkt dat bij de start van een blockchainproject goed nagedacht moet worden over de meerwaarde en toepassing van de techniek. In dit artikel is een aantal voorwaarden geschetst die bij de keuze voor het inzetten van de blockchaintechnologie van belang zijn. Besluit je als keten om de techniek toe te passen, dan is het mogelijk om via de genoemde stappen snel tot een toepasbare en geaccepteerde blockchain te komen. Blockchain heeft veel impact op de keten en de ketensamenwerking. Het is een reis die de ketenpartners gezamenlijk ondernemen. Een trip die, wanneer goed georganiseerd, net zo mooi kan zijn als de eindbestemming.

M. Telgenkamp is werkzaam bij Consultancy-bureau Derksen en Drolsbach. S. de Leijste is werkzaam bij Consultancy-bureau Derksen en Drolsbach. J. Halbgewachs is werkzaam bij Consultancy-bureau Derksen en Drolsbach.

Noot
1. World Economic Forum, ‘Blockchain Beyond the Hype’, (2018).