Mensen en systemen

Duurzaam onderhandelen

Daniël Shapiro, vertaald door Marjolein Hazelnet en Marianne Palm, Amsterdam: Maven publishing, 2018, 368 blz., ISBN 9789492493149.

Daniël Shapiro, wereldvermaard onderhandelingsexpert deed twintig jaar onderzoek aan Harvard naar de emotionele krachten die onderhandelingen kunnen belemmeren. Boosheid, frustratie en verlamming maken het moeilijker om uitkomsten te bereiken die voor alle partijen goed werken. In vier delen wordt de lezer meegenomen vanaf de fase waarin we in het conflict geraken, via de fase waarin je jezelf bevrijdt en relaties verbetert naar duurzaam onderhandelen, waarin je ook over het niet-onderhandelbare kunt onderhandelen. Elk hoofdstuk sluit af met een samenvatting en soms een werkblad voor persoonlijk gebruik.

Door bijna automatisch in het tweeledig concept van jij tegen mij, of wij tegen zij te denken, zitten we al snel bij onze eigen belangen. Maar het conflict zit in de ruimte tussen ons. Shapiro noemt zijn methodiek de relationele identiteitstheorie. Belangrijkste obstakel noemt hij het ‘Tribes effect (het tribale effect)’, het vastzitten in ‘wij’ versus ‘zij’. In een proces van integratie en dynamiek en door de vijf verborgen krachten te neutraliseren, kun je hieraan ontsnappen.

Dan gaat het over de (duale) aard van je identiteit. Je kern-identiteit staat vast maar er zijn delen waarop je kunt bewegen. De vijf pijlers van je identiteit zijn: overtuigingen, rituelen, loyaliteiten, waarden en emotioneel betekenisvolle ervaringen. Als de relatie met de ander alle energie opslokt (vertigo) focus je als het ware gehypnotiseerd op het verkeerde. Shapiro levert strategieën om daarin niet verzeild te raken of eraan te ontsnappen.

Omgaan met triggers, taboes en het heilige bij elkaar, krijgen een plek. Het in kaart brengen van het ‘politieke landschap’ biedt een weg naar oplossingen. In vier stappen kan de kloof worden overbrugd. Conventionele methodes van conflictoplossing werken of voldoen dan niet. Het herdefiniëren van de identiteit van de relatie speelt hier een belangrijke rol bij.

Onderhandelen is iets waarmee we in het publieke domein voortdurend bezig zijn.

Goede raad voor commissarissen

Puck Dinjens, Mediawerf, 2018, 160 blz., ISBN9789490463625.

Dinjens heeft met de productie van dit boek, met de medewerking van drieëntwintig prominente auteurs, een lang gekoesterde wens gerealiseerd. In het voorwoord maakt Doekle Terpstra duidelijk dat het gedrag van bestuurders en toezichthouders, naast de systeemaspecten van governance, een belangrijke bron van zorg vormt als het gaat om de incidenten die de afgelopen jaren plaatsvonden. In twee delen en eenentwintig hoofdstukken, vanuit wat zich afspeelt in het brein van de toezichthouder en bestuurder en de dynamiek tussen de raad van commissarissen en de belanghebbenden, wordt de revival van de waarden ‘naar eer en geweten’ concreet. De thema’s die besproken worden, kunnen een goede ingang vormen om bestuurders, toezichthouders en hun ondersteuners bij de les te houden. De hoofdstukken zijn alle kort en krachtig geschreven.

Allereerst het brein van de bestuurder en de toezichthouder. Vertrouwen, persoonlijk of zakelijk, vormt vaak een belangrijk uitgangspunt. De neiging om fouten te verzwijgen is een lastig fenomeen en wordt goed uitgewerkt aan de hand van de casus van Volkswagen. Daarna komt succes als ‘red flag’ op meerdere manieren aan de orde, vanuit de kwaliteiten van bestuurders maar ook vanuit de filosofie. Moed om te reflecteren, de leerstijlen van bestuurders en toezichthouders, de balans tussen maatschappelijk en persoonlijk succes/geluk vormen de volgende onderwerpen. Terwijl ook de risk appetite en de authenticiteit van bestuurders bespreekbaar worden gemaakt.

Bij de dynamiek tussen de raad en de belanghebbenden gaat het om de processen die zich afspelen. Wat speelt bij de rol en bij de balanceeract van de voorzitter van het team? Waarom is de moed van de secretaris een belangrijke factor? Wat zijn de voetangels, klemmen en denkfouten bij de interactie binnen de raad? De horizontalisering in de zorg en de weg naar waardengedreven toezicht in de governance stellen hoge eisen die bespreekbaar worden gemaakt. Maar ook het belang en de realisatie van cognitieve diversiteit voor de continuïteit worden beschreven. Het belang van samenspraak en tegenspraak, van een ‘speakup’-cultuur, valt niet de onderschatten.

De toegenomen complexiteit en de behoefte snelheid te maken vormen een serieuze uitdaging. Medezeggenschap moet een belangrijke plek hebben. De open zenuw van de beloning wordt ook niet geschuwd.

Waarom de maatregelen van externe toezichthouders niet altijd beklijven blijkt niet zo vreemd. Toezichthouders zijn terughoudend naar stakeholders. Belangrijk is niettemin elkaar meer te horen om, zeker publieke, organisaties op het juiste spoor te houden. 

Sturen in een verweven dynamiek

Mark van Twist, Martijn van der Steen & Nancy Chin-A-Fat, ministerie van Economische Zaken, 2017, 130 blz.

Beleid speelt steeds meer in domeinen waarin de beleidsmaker een van de vele spelers is, waar onduidelijk is hoe spelers zich tot elkaar verhouden en waar ook de relaties tussen spelers en omstandigheden niet helder zijn. Bij gebrek aan inzicht vooraf is experimenteren, proberen en leren de meest logische overgebleven mogelijkheid van handelen. De professionele omgeving vraagt vaak meer. Deze bundel essays gaat over het verschijnsel dat de maatschappelijke systemen waarin grote kwesties van onze tijd spelen niet in sluitende systeembeschrijvingen te vatten zijn. Er is geen sluitend veldmodel voor te maken, waarmee vooraf geplande en doorgerekende interventies mogelijk zijn. Problemen spelen in complexe systemen. Complex als aanduiding voor een specifiek soort relaties en een specifieke compositie van een systeem; dynamische relaties tussen spelers en omstandigheden. De bijdragen in deze bundel richten zich op de vraag wat sturing is in complexe systemen.

In de verschillende essays en de slotbeschouwing komen de praktische handelingsopties aan bod. De auteurs maken eerst een schets van de verschillende golven in het systeemdenken, als achtergrond waartegen de volgende stappen en golven zich voltrekken. In de eerste golf is het systeem een verzameling van delen. Bij de tweede golf is het systeem een dynamisch proces. De derde golf is het zelfbewuste systeem als strategische arena. De vierde golf het systeem als zelforganiserend geheel. 

Complexiteit maakt voorspellen en manipuleren lastig, maar juist via de weg van het begrijpen van kantelpunten en kritische omslagen is gerichte beïnvloeding tot op zekere hoogte mogelijk. Vervolgens worden de contouren geschetst van een raamwerk om menswetenschappen op een complexe wijze te modelleren. Daarna wordt het beleid van de energietransitie als casus voor het denken in termen van complexiteit beschreven. We staan nog maar aan het begin van de te verwachten ontwikkelingen.

Vervolgens worden de complexiteit en ‘wickedness’ van de opgave van de overheid beschreven. In deze tijd is sprake van inhoudelijke complexiteit, maar ook van institutionele of procescomplexiteit. En er is doelcomplexiteit. Veel partijen doen mee, op verschillende schaalniveaus. Uitgelegd wordt hoe een adaptieve complexe systeembenadering eruitziet en wat ervoor nodig is. Door gericht op zoek te gaan naar systeem­innovatie ontstaat een ander soort perspectief op beleid, waarin bestaande patronen meer gerelativeerd kunnen worden. Tot slot wordt het innovatie­beleid in Nederland geanalyseerd vanuit drie soorten falen. Er is de traditionele notie van marktfalen, maar ook systeemfalen en transformatiefalen.

Deze bundel biedt een eerste bouwsteen voor een nadere uitwerking van sturingsmogelijkheden te midden van complexiteit.

Drs. H.J.M. ter Braak is docent Strategie en Verandermanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en organisatieadviseur bij Wagenaarhoes.