Focus, warorde en opgavegericht evalueren

Mark Tigchelaar brengt de lezer bij dat focus ons kan helpen efficiënter en prettiger te werken. Peter Ros leert ons dat een beetje chaos (warorde) goed is om creatief te zijn en om ons en organisaties te ontwikkelen en/of te verbeteren.

Opgavegericht evalueren, beleidsevaluatie voor systeemverandering

Martijn van der Steen, Albert Faber, Andrea Frankowski, Frank Norbruis, Den Haag: NSOB 2018, 68 blz., ISBN 9789075297850

Nieuwe methodologie is nodig om bijzondere vraagstukken te evalueren, zoals die met een hoge mate van verwevenheid en complexiteit en sturing in en met netwerken, of om transitieopgaven te realiseren, gericht op zich op onvoorzienbare wijze ontwikkelende systeemveranderingen op de langere termijn. De klassieke benadering vanuit de klassieke gouden standaard levert hier nooit goede resultaten op. Dit essay doet een poging tot een passende aanpak, maar moet vooral gezien worden als een begin van een zoekproces.

Nadat eerst de klassieke inherente dilemma’s op een rij zijn gezet, volgen de specifieke dilemma’s die voortvloeien uit de specifieke problematiek waar het hier om gaat. Vanuit een aantal ontwikkellijnen, passend bij de karaktereigenschappen van het type veranderopgave, wordt een nieuwe ‘standaard’ ontwikkeld. Maar ook worden aanbevelingen geleverd voor de manier waarop organisaties deze methoden in de praktijk kunnen inzetten.

Veel vaker dan in het verleden is sprake van sturingsarrangementen van verschillende actoren, die zijn ingericht om condities voor verandering te scheppen, zodat de kans op de bedoelde beweging wordt vergroot. De ontwikkellijnen hebben betrekking op de functie, de timing en de focus van evaluatieonderzoek, de rol van de evaluator en het doel van het evaluatieonderzoek. Zo zijn leren en bijsturen belangrijker geworden, naast verantwoorden. Exacte en ex durante evaluaties nemen in relatief belang en aantal toe. Tussenopbrengsten worden belangrijker. Behalve voor attributie komt er aandacht voor contributie (focus), wordt van evaluatoren niet alleen onafhankelijkheid maar ook betrokkenheid verwacht en wordt evalueren behalve vanuit bestuur en politiek ook ingestoken vanuit de ambtelijke logica (motivatie).

Er volgt een andere normalisatie, andere standaarden, passend bij de opgave. Evalueren is daarmee een opgavegerichte activiteit. Met een passende institutionele structuur, een manier van denken en regels, taal en routines met een toolbox aan keuzeopties, passend bij de diversiteit aan beleidsarrangementen. Kernpunt daarbij lijkt de bewuste keuze voor een evaluatie vanuit meerdere perspectieven: een rationeel perspectief, een politiek perspectief en een institutioneel perspectief. Het voorgaande lijkt een paradoxaal gevolg te hebben. De methodologie is beschikbaar en bekend, maar moet anders ingezet worden en daarvan blijkt men zich in de praktijk te weinig bewust.

Focus, doe concentratieoefeningen en krijg meer gedaan in een wereld vol afleiding

Mark Tigchelaar, Oscar Bos, Focus, (incl. online training), Amsterdam: Spectrum 2019, 224 blz., ISBN 9789000359691.

Mark is neuropsycholoog en veelvuldig te vinden in TEDx Talks. Wanneer we geen grip op onze aandacht hebben, waaien we met alle winden mee, kost het veel meer tijd ons werk te doen en neemt de stress toe. Op de lange termijn vergroot het zelfs de kans op een burn-out. Afdwalen tijdens gesprekken, aan het einde van de pagina erachter komen dat je eigenlijk geen idee hebt waar de tekst over ging en moeite met in slaap vallen omdat je hoofd blijft doormalen. Aanleiding genoeg om focus te ontwikkelen.

In drie delen nemen de auteurs je mee in het werken aan focus. ‘Als je wisselt ben je af’, is de titel van het eerste hoofdstuk en de inleiding op het boek. Hoe werkt focus en hoe afleiding? Wat zijn de vier belangrijke concentratieverstoringen? Deze vormen de basis voor het boek.

(1) Te weinig prikkels, onze hersenen denken nu eenmaal sneller dan we ze gebruiken. (2) Te veel interne prikkels, die een goede werkindeling en organisatie vergen, waaronder minimale taakwisselingen. Onze hersenen werken door aan onze vorige taak terwijl we naar de nieuwe gaan. Veel wisselingen toelaten is dus inefficiënt. (3) Te weinig brandstof. Tijd en productiviteit zijn niet lineair verbonden. (4) Te veel externe prikkels, zoals het gegeven dat we van onze werkplek te gemakkelijk een sociale hangplek maken.

In het tweede deel volgt de verdieping en wordt beschreven hoe je je geheugen kunt vergroten en hoe creativiteit en productiviteit elkaars tegenpolen blijken. Het verschil tussen open en gerichte aandacht. En het verschil tussen afleiding en creativiteit. Maar ook hoe je je te veel laat afleiden door distracties. Waarom bijeenkomsten kort moeten zijn en e-mails geen feest zijn om focus te verkrijgen. Hoe we verslaafd zijn aan afleiding, de telefoon de speen voor volwassenen is en we in een dopamine-cyclus kunnen geraken. Deel drie is de bonus. Dit deel verwijst vooral naar de site waar geoefend kan worden.

Warorde, ontketen creativiteit en innovatie

Peter Ros, Amsterdam: Business contact 2019, 205 blz., ISBN 9789047012085.

Peter Ros is ondernemer, toekomststrateeg en Co-Founder van Permanent Beta. Een groot platform, community, ecosysteem van inmiddels vijfduizend mensen die kennis delen en spelend leren op het snijvlak van kunst, cultuur, en technologie om de samenleving te kunnen hacken (als een deeltjesversneller). Vrijheid zonder discipline is chaos, discipline zonder vrijheid is tirannie, vrijheid met discipline geeft vrede.

In zes hoofdstukken en een epiloog wordt de lezer meegenomen in een wereld waarin niet méér orde en regels, maar een beetje chaos en meer vertrouwen hun werk doen. De mens neigt naar het optimaliseren van het bekende, terwijl vernieuwing vaak in het onbekende schuilt. Een liefdesbetuiging aan lef, kwetsbaarheid en nieuwsgierigheid.

One must not think slightingly of the paradoxal... for the paradox is the source of the thinker’s passion, and the thinker without a paradox is like a lover without feelings: a paltry mediocrity (Kierkegaard).

Peter is geboren boven de speelgoedzaak van zijn ouders en kreeg in zijn jeugd de opdracht om van kapotte (teruggebrachte maar door de leverancier niet teruggenomen) spullen nieuwe te maken. Een Märklin-locomotief met een Fleischmann motoronderdeel bleek prima te kunnen werken en verkoopbaar.

We willen geen totale orde maar evenmin een totale chaos. Hij gaat voor ‘hormesis’. Als je te veel van de verkeerde stof hebt, is het dodelijk, maar een beetje is positief. Warorde is een soort hormesis maar dan toegepast op mensen en organisaties. Een beetje verwarring om te ontwarren. Net voldoende om speelruimte te creëren voor vernieuwing. Warorde moet verwondering bieden, urgentie doen voelen, ruimte creëren en intuïtie aanwakkeren en zo zorgen voor creatief en ondernemend gedrag.

Zo gaat hij ook in op de prachtige ‘bijvangst’ van serendipiteit: het zien van kansen door herontdekte intuïtie. Warordelijk weerbaar worden. Door, zoals Netflix (afhankelijk van betrouwbare dienstverlening onder alle omstandigheden), echte resilience (weerbaarheid) te bereiken door af en toe een aap (Chaos Monkey) in het systeem los te laten die links en rechts stekkers lostrok. Terwijl de organisatie dat moest opvangen, ontstond de manier om de zwarte zwanen van Nassim Nicolas Taleb te voorkomen.

Spelen, creëren, verbeteren, let it flow. Het wordt in dit boek heel praktisch en concreet gemaakt. Hoe herken je kansen, maar ook weerstand en het magische ingrediënt. Vertraag om te kunnen versnellen. Zorg voor een heldere purpose en vraag naar het doel. Maak ruimte voor creatie, baken het speelveld af, maar pas op voor poep. Speel in de cirkel en blijf aan het roer. Een boeiend boek dat de lezer veel biedt, waaronder inzicht in waar deze het zelf lastig krijgt.